Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

4-§ Тергов экспериментининг натижаларини расмийлаштириш 
Тергов эксперименти ўтказилганлиги ҳақида процессуал 
қонуннинг тегишли моддаларида назарда тутилган тартибда процес-
суал ҳужжат бўлган баѐнномада акс эттирилмоғи лозим. Ҳар қандай 
тергов ҳаракатининг баѐнномаси каби эксперимент баѐнномаси ҳам 
кириш, баѐнот ва якунловчи қисмлардан иборатдир. 
Баѐнноманинг кириш қисмида эксперимент ўтказилиши учун 
асослар, ким томонидан ўказилганлиги, текширув зарурати, жойи, 
вақти ва қатнашувчиларнинг исми-шарифлари кўрсатилади. Шунинг-
дек, гувоҳ ва жабрланувчилар кўрсатувлари текширилганда экспери-

---

мент ўтказишдан олдин улар қасддан ѐлғон маълумот бериш ва бош 
тортиш 
оқибатлари, 
яъни 
жиноий 
жавобгарлик 
ҳақида 
огоҳлантирганлиги тўғрисида маълумот ва уни тасдиқловчи имзолари 
киритилади. 
Баѐнноманинг иккинчи қисми бўлган баѐнот ѐки тавсифловчи 
бўлими энг масъулиятли бўлиб, ўтказилган тергов ҳаракатининг таш-
килий босқичидан то унинг натижаси шаклланган вақтигача 
ўтказилган текширув ишлари тўла ўз ифодасини топмоғи лозим. 
Текширилувчи ҳолат-вазиятнинг тавсифи, унга ўхшаш бўлган 
шарт-шароитнинг яратилиши, тажрибаларнинг моҳияти, қандай тур 
ва шаклларда намоѐн қилиб кўрсатилганлиги ҳақида мукаммал ѐри-
тилиши лозим. 
Текширув ўтказилиши жараѐнида қўлланилган криминалистик 
техника воситаларидан - овоз ѐзиш, видео тасвирга олиш, кино ва фо-
тосуратга тушириш ишлари баѐнноманинг мазкур қисмида акс этти-
рилади. Шу билан бирга эксперимент тажрибаларини уюштириш 
учун тайѐрланган қолиплар (намуналар), мулаж
 
ва моделлар ҳам ни-
ма учун ва қандай қўлланилганлиги баѐн этилади. 
Эксперимент натижасида текширилган ҳолат, вазиятлар, верси-
ялар ўз тасдиғини топган ѐки топмаганлиги, улар неча йўналишли 
тажриба ѐрдамида текширилганлиги ва бошқа чора-тадбирлар қандай 
олдинма-кетинликда ўтказилган бўлса, баѐнномада шундай ҳолда 
ѐритилиши лозим.
Баѐнноманинг якунловчи қисми қуйидагиларни акс эттирган 
бўлиши шарт: 
1) экспериментни ўтказишда иштирок этган шахслар келтирган 
ариза, шикоят, илтимоснома ва эътирозлари; 
2) эксперимент текширувига тайѐрланган буюмларнинг индиви-
дуал ҳусусиятлари (шакли, ранги, ўлчови ва бошқа моддий белгила-
ри); 
3) эксперимент ўтказилган жойнинг чизмаси, ҳаракат ва ҳо-
латлар схемалари; 
4) баѐннома барча иштирокчилар томонидан танишиб 
чиқилганлиги тўғрисидаги маълумотлар ва бу маълумотлар улар то-
монидан тасдиқланганлиги. 
Эксперимент жараѐнида қўлланилган криминалистик техника 
воситаларининг маҳсулотлари (кино, овоз ѐзиш, видео тасмалари, фо-
то-суратлар, чизмалар) баѐнномага илова қилинганлиги ҳам кўрсати-
лиши лозим. Тергов ҳаракатининг натижаларини қайд этиб му-

---

стаҳкамлаган ҳужжат - баѐннома процессуал жиҳатдан далил манбаи 
бўлиб хизмат қилади ва айблов хулосасига, сўнг суднинг қарорига 
(ҳукмига) асос бўлади, шунинг учун баѐннома юқорида келтирилган 
талабларга риоя қилинмай бажарилган ҳолда, бу ҳужжат ҳақиқий 
кучга эга бўлмай қолади, эксперимент жараѐни ва натижалари дали-
лий хусусиятини йўқотади. 
Тергов эксперименти натижаларини баҳолаш жиноят ишидаги 
материаллар бошқа далиллар билан солиштириб, уларни ўзаро 
боғлиқлиги, бир-бирини тўлдириши асосида қабул қилинади. Далил-
ларни баҳолашнинг тартиб-қоидалари хусусияти қонун асосида 
бўлиб, умумий принципларни қўллаш билан амалга оширилади.
Тергов экспериментининг натижалари тасдиқловчи ѐки инкор 
этувчи (салбий) бўлишидан қатъи назар, ҳар иккала тури ҳам далил 
бўлиб хизмат қилади. Биринчи тури текширилаѐтган ҳодиса далилни 
тўғри бўлиши эҳтимол эканлигини, кўрсатувдаги далиллар ҳодиса 
ҳақиқат бўлиб ўтган деб ҳисоблашга ва терговнинг кейинги навбат-
даги чора-тадбирларини тўғри белгилашга ва ўтказишга имкон бера-
ди. 
Иккинчи турдаги натижа, яъни эксперимент текширувидаги ҳо-
лат вазиятларни тасдиқламаса, инкор этса, бу ҳолда кўрсатувдаги ҳо-
лат далиллари нотўғри ѐритилганлиги, версия нотўғри эканлиги 
аниқланади. 
Эксперимент натижалари, уларнинг қандай шаклда, турда 
бўлишидан қатъи назар, қонун талаби асосида баҳоланиши ва иш ма-
териалига қўшилиши зарур.
Суд муҳокамаси жараѐнида ўтказилган экспериментнинг 
натижалари, суд мажлиси баѐнномасида акс эттирилади ва тегишли 
талаблар асосида баҳоланади.