Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

 
5-§ Ҳужжатларнинг техник экспертизасини ўтказишда ҳал 
қилинадиган масалалар 
 
Криминалистик техникани ривожланиши суд ва тергов идорала-
ри махсус техник воситалар билан жиҳозланиши, шубҳали 
ҳужжатларни бевосита терговчининг ўзи аниқлаш учун имкониятла-
рни сезиларли даражада оширди. Жумладан, терговчининг портфели-
даги мавжуд мосламалар (ультрабинафша нурли лампа, лупа ва 
бошқалар) ѐрдамида ҳужжат қалбакилигидан далолат берувчи белги-
лар аниқланиши мумкин. Аммо ЖПКнинг 172-моддасига биноан 
тадқиқот тўлиқ ва холисона бўлиши учун шубҳали ҳужжатлар юзаси-
дан техник криминалистик экспертиза тайинланиши шарт. 
Криминалистик экспертизанинг бу тури кенг доирадаги масала-
ларни ҳал қилади, улардан энг кўп учрайдиганлари қуйидагилар:
- текширилувчи ҳужжат қандай усулда тайѐрланган; 
- текширилувчи ҳужжат матнига ўзгартиришлар киритилганми; 
- ҳужжатнинг аввалги ҳақиқий матни қандай бўлган; 
- ҳужжатдаги муҳр (штамп) акси қандай ясама ѐкиҳақиқий усул-
да тайѐрланган; 
- ҳужжатнинг ѐзилган, расмийлаштирилган вақти; 
- айрим ѐзувлар (асосий матн ва резолюция, тасдиқловчи имзо 
кабилар), олдинма кетинлиги, қайси бирлари олдин, қайсилари кейин 
ѐзилган; 
- турли шароитлар таъсирида ѐзув ранглари ўчиб, ўқиб 
бўлмайдиган даражага келган, ҳужжатларнинг матнларини тиклаш; 
- ҳужжатнинг матни, намуналари тақдим этилган ѐзув машинка-
сида ѐзилганми; 
- ҳужжатнинг материали сифатини, қайси гуруҳга мансублигини 
аниқлаш ва бошқа масалалар. 
Экспертга материал тайѐрлашда ва экспертиза имконларидан 
тўғри фойдаланиш мақсадида терговчи тегишли мутахассисни 
таклиф этиб, унинг маслаҳати ва ѐрдамида эксперт текширувига са-
волларни тузиш, солиштириб текшириш учун зарур бўлган намуна-
ларни тайѐрлашда фойдаланиши мумкин. 

---

Ашѐвий далил бўлган текширилувчи ҳужжатларни экспертизага 
юбориш учун уларни криминалистик техниканинг тегишли тактик 
услублари асосида олиш, жойлаштириш ва расмийлаштириш лозим-
дир. Жумладан, ҳужжатга қўшимча ѐзувлар киритиш, уни буклаш, 
бошқа қоғозларга ѐпиштириб қўйиш мумкин эмас. Экспертиза тайин-
лаш ҳақидаги қарор (ажрим)да ашѐвий далил бўлган ҳужжатларнинг 
ҳар бирини алоҳида ўзига хос хусусияти билан қайд этиш, лозим. 
Қўшимча ѐзувлар киритилган, аввалги матнларни ўзгартириб, ўчи-
риб, ўрнига бошқа ѐзувлар киритилган ҳужжатларни криминалистик 
экспертизага юборишда бир вақтнинг ўзида хатшунослик экспертиза-
си ҳам тайинлаб, ҳужжатдаги ѐзувларни қалбакилаштиришда 
шубҳаланган шахсларнинг хат намуналарини юбориш мақсадга 
мувофиқдир.
Ёзув машинкасида босилган матнни текширишда шубҳаланган 
ѐзув машинкасида, компьютернинг ѐзув мосламасида, принтерда ва 
бошқа воситаларда бажарилган намуналар юборилиши керак. Муҳр, 
штамп аксини текширишда расман тегишли муҳри (штампи) бўлган 
идора, корхона, муассасанинг муҳри (штампи) аксидан намуналар 
юбормоқ лозим. Шу билан бирга қалбаки ѐзув муҳрининг акси туши-
рилган ҳужжатларни солиштириб текшириш учун унга ўхшаш гуруҳ 
мансублиги бўлган асл-ҳақиқий ҳужжатларни ҳам намуна сифатида 
юбориш керак. Муҳр (штамп) намуналарининг ҳар бирини алоҳида 
бир неча оқ силлиқ қоғозга тушириб керакли мансабдор шахслардан 
тасдиқлаб олиш зарур. 
Ҳужжатнинг материалини текшириш, айрим бўлаклар битта 
ҳужжатни ташкил қилишини аниқлаш учун юбориладиган ҳужжат-
нинг ҳар бир бўлаги индивидуал хусусиятлари кўрсатилиб юборила-
ди. 
Техник усулда қалбакилаштирилган имзони текширишда 
ҳақиқий имзони ҳам намуналарини юбориш экспертиза текширувини 
бир мунча осонлаштиради ва хулосанинг тўғри бўлишига ѐрдам бе-
ради.
Экспертизага юбориладиган намуналар шубҳа туғдирмаслиги ва 
терговчи томонидан текширилиб, кўздан кечирилиб ўз тасдиғини 
топмоғи лозим.

---