Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

Жабрланувчини сўроқ қилиш. 
Жабрланувчини сўроқ қилиш 
муҳим аҳамиятга эга. Терговнинг йўналиши унинг натижасига боғлиқ. 
Шуни эътибордан четда қолдирмаслик керакки, жабрланувчи руҳий туш-
кунлик ҳолатида янглишиши мумкин. Шунинг учун сўроқ қилиш режа 
асосида, натижаси эса ҳар томонлама текширилиб кўрилиши лозим. 
Сўроқда жиноят содир қилинган вақт, тажовуз жойи, тажовуз 
тўсатдан қилинганми ѐки жабрланувчи қандай усулда қаршилик 
кўрсатган, бақирганми, ѐрдамга чақирганми, қандай овозда, тажовузчини 
тишлаганми ѐки тирнаганми, жинсий алоқа охирига етказилганми, агар 
охирига етказилмаган бўлса нима сабабдан, тажовуз натижасида жабрла-
нувчининг танасида қандай жароҳатлар мавжуд. 
Жабрланувчи тажовузга қадар жинсий алоқада бўлганми, бўлган 
бўлса қачон (аниқ вақти) ҳомила ѐки ҳайз (ой кўриш) ҳолати мавжуд ѐки 
мавжуд эмаслиги аниқланади. Шунингдек, тажовуз пайтида жабрланув-
чининг устида бўлган кийимлари сақланиб қолганми ѐки қолмаганлиги 
ҳақида батафсил маълумот олинади. 
Сўроқ жараѐнида руҳий зўрлик ишлатилганлигини аниқлаш 
мақсадида қуйидагилар аниқланади: тажовузчи қандай таҳдид ишлатган, 
қандай зарар етказишни кўзлаган, қандай ҳуқуқлар бузилган, тажовузчи 
қачон таҳдидни амалга оширишни кўзлаган, таҳдид қандай кўринишга эга 

---

бўлган (сўз билан, ҳаракати орқали, ишора орқали) айбланувчида 
таҳдидни амалга ошириш учун имкониятлар мавжудмиди ѐки шу усулда 
таъсир ўтказмоқчи бўлганми, жабрланувчи таҳдидни қандай қабул қилган 
ҳолатни реал ҳолат ѐки оддий қўрқитиш сифатида. 
Жабрланувчи ожизлик аҳволда бўлганми ѐки йўқлигини аниқлаш 
учун ундан содир бўлган ҳодисани фаҳмлаганми, қаршилик кўрсатиш им-
конияти бўлганми, спиртлик ичимликни истеъмол қилганми (ҳодиса со-
дир бўлишидан олдин) агарда истеъмол қилган бўлса, қанча ва қандай 
ичимлик эканлиги аниқланади. 
Жиноятчи номаълум бўлган ҳолатда батафсил унинг ташқи 
кўриниши белгилари, идрок этиш шароити аниқланади. Жиноятчини 
ташқи белгиларини аниқлашда, унинг алоҳида белгиларини назардан чет-
да қолдирмаслик керак. Юриши, гапириш усули, товуши, ўзига хос 
ҳаракатлари, кийимидаги ва юзидаги алоҳида белгилари аниқланиши ло-
зим. Булардан ташқари, жиноятчи қайси томондан келгани ва қайси томо-
нга кетгани, иш жойи ѐки ўртоқларидан бирортасини исмини тилга олган
ѐки олмаганлиги муҳим аҳамиятга эга. 
Терговчи жабрланувчининг кўриш, эшитиш, идрок этиш 
қобилиятига ҳам эътибор бериши лозим. Жабрланувчидан жиноятчини 
кўрса таниб олиши мумкинлиги сўралади. Жабрланувчидан жиноятчи уни 
кузатганми, қачон ва у буни қаерда сезиб қолган, жиноятчи билан руҳий 
алоқага киришганми, қайси йўл билан ҳодиса содир бўлган жойга келган-
лиги, тажовуздан кейин жиноятчи уни кузатиб қўйганми, деган саволлар 
бўлиши лозим. 
Агар жиноятчи жабрланувчи билан таниш бўлса қуйидаги ҳолатлар 
аниқланиши лозим; содир этилган ҳодисага қадар у айбланувчи билан 
қандай муносабатда бўлганлиги, учрашганми, қачон, қаерда неча марта; 
учрашув қандай кечган, айбланувчи жабрланувчини жинсий алоқа 

---

қилишга иштиѐқ уйғотишга ҳаракат қилганми, уларни муносабатларини 
бузилишига олиб келган далиллар мавжуд бўлганми (хиѐнат, ҳақорат, ни-
коҳдан ўтишни рад қилиш), жабрланувчи айбланувчидан хизмат юзасидан 
ѐки моддий жиҳатдан қарам бўлганми, тажовуздан кейин айбланувчи то-
монидан жабрланувчига нисбатан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга 
хабар бермаслик тўғрисида бирор таҳдид қилинмаганми? 
Жабрланувчини сўроқ қилиш тактикасига алоҳида эътибор қаратиш 
лозим. Агар номусга тегиш содир этилган пайтдан бошлаб тергов 
ҳаракатлари олиб борилса, аѐлга биринчи навбатда имконият яратиши, 
кийимларини тартибга солишга вақт ажратиши лозим. Ҳар қандай ҳолатда 
ҳам жабрланувчини аҳволини тўғри баҳолай олиш керак. Бундай ҳолатда 
терговчидан хушмуомалалик, зийраклик, ғамхўрликни талаб қилади.
Агар жабрланувчи тажовуз тўғрисида гапиришга уялса, унга бу 
ҳақда ҳеч ким билмаслигини ва айбланувчини жавобгарликка тортиш 
учун асос бўлишини тушунтириш лозим. Жабрланувчи ўз кўрсатмаларида 
тиббий атамалардан қўллаши ва ѐзма тариқасида тақдим этиши мумкин-
лигини таклиф этиш керак. Сўроқ натижалари ижобий бўлиши учун жаб-
рланувчини катта ѐшдаги терговчилар сўроқ қилгани мақсадга муво-
фиқдир. Жабрланувчини ҳодиса ҳақида сўроқ қилишнинг охирида жабр-
ланувчидан ушбу шахсни жавобгарликка тортиш тўғрисидаги аризани их-
тиѐрий равишда бераѐтганлиги сўралади.