Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик университети “ФУҚаролик ҳУҚУҚИ ” кафедраси

Бешинчидан, мерос қолдирувчи қонун бўйича меросхўрлар доирасига боғлиқ эмас. Фуқаро ўзининг барча мол-мулкини ёки унинг муайян қисмини қонун бўйича меросхўрлар доирасига кирадиган, шунингдек кирмайдиган бир ёки бир неча фуқароларга, шу билан бирга юридик шахсларга, давлатга ва маҳаллий ҳокимият органларига васият қилиши мумкин.
Олтинчидан, васиянома фақатгина васият қилувчи шахснинг эрки ва хоҳиши билан боғлиқдир. Фуқаронинг ўзига тегишли мол-мулкни ёки бу мол-мулкка нисбатан ҳуқуқини вафот этган тақдирда тасарруф этиш хусусидаги хоҳиш-иродаси васият (will) деб эътироф қилинади (ФКнинг 1120-моддаси).
Бу хоҳиш-ирода, одатда, бир томонлама характерга эга. Васиятнома шахсан тузилиши лозим. Васиятноманинг вакил орқали тузилишига йўл қўйилмайди (ФКнинг 1120-моддаси 2-қисми).
Маълум давлатларнинг қонунчилиги биргаликдаги васиятнома тузишга рухсат беради. Бу васиятномада икки ёки ундан ортиқ шахсларнинг иродаси ифода этилган бўлиши мумкин. (Германия (эр-хотин томонидан), Англия, АҚШ)². Таъкидлаш жоизки, васият қилувчи юқорида кўрсатилган меросхўрлар тоифасидан бирортасига мол-мулкини васият қилишда уларнинг чақирилиш навбати билан ҳам, тақдим қилиш ҳуқуқи билан ҳам боғлиқ эмас. У кўрсатилган меросхўрлардан хоҳлаган бирига барча мол-мулкини ёки унинг муайян қисмини ҳар қандай тақсимлаш улушида васият қилиш ҳуқуқига эга. У истаган вақтда қилиб бўлинган васиятни бекор этиши ёки ўзгартириши мумкин. Бунда у кимгадир васиятноманинг мазмуни, тузилганлиги, бекор қилинганлиги ёки ўзгартирилганлиги ҳақида маълум қилишга мажбур эмас. Васиятнома эркинлиги принципидан ягона чекланиш меросдан мажбурий улуш ҳақидаги қоиданинг қўлланилишидир.
Еттинчидан, васиятномада васият қилувчи фақатгина мавжуд мол-мулки эмас, балки келажакдаги мол-мулкни ҳам васият қилиб қолдириш ҳуқуқига эга бўлади. Васият қилувчи келажакда қўлга киритадиган мол-мулкни ҳам васият қилиши мумкин, мерос эса мерос очилган кунда мерос қолдирувчига тегишли бўлган мол-мулкка нисбатан очилади. Васиятномада васият қилувчи унинг мулки ҳисобланмаган (масалан, эр ва хотин улушини ажратмаган ҳолда никоҳ давомида тўпланган барча мол-мулк) мол-мулкни ҳам кўрсатиши мумкин. Нотариуснинг ёки васиятномани тасдиқлашга ваколатли бўлган бошқа мансабдор шахснинг вазифасига мол-мулк васият қилувчига тегишли эканлигини текшириш мажбурияти кирмайди.