Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти қ. Р. Абдурасулова

Жиноят содир этиш ҳақида қарор қабул қилиш
иккинчи 
бўғин – жиноятни (унинг вақти, жойи, усуллари ва ҳоказолар-
ни) режалаштириш бўғинининг шаклланишини англатади.
Шу нарса диққатга сазоворки, жиноий хулқ-атвор соҳасида 
баъзи ҳолларда жиноятни режалаштиришнинг муайян стерео-
типлари кузатилади: масалан, жиноятчилар жиноий режани ба-
жаришнинг бошқа вариантларини ўйлаб ўтирмасдан, муайян 
бир усулни танлайдилар.
Сабабиятнинг психологик механизмидаги ўзига хос ҳолат-
лардан бири шундан иборатки, жиноят содир этиш тўғрисида 
қарор баъзан эмоционал беқарорлик ва асабийлашиш ҳолатида 
қабул қилинади. Шунинг учун ҳам жиноятни баҳолашда эҳти-
ѐтсизлик орқасида содир этилган қилмишларда кўп учрайдиган 
имульсив жиноий хулқ-атвор механизми
га алоҳида эътибор 
бериш лозим.
Импульсив ҳаракатлар – шахснинг ўйланмаган, мотива-
циясиз ҳаракатларидир.
Хулқ-атворнинг импульсивлиги 
қўққисдан туғилган вазият, спиртли ичимликлар, гиѐҳвандлик 
воситалари истеъмол қилиш билан белгиланиши мумкин. Им-
пульсив хулқ-атворга эмоциялар айниқса кучли таъсир кўрсата-
ди. Шу сабабли мазкур ҳодисани ўрганиш муайян жиноий хулқ-
атворда сабабиятнинг психологик механизмини аниқлаш учун 
муҳим аҳамиятга эгадир. Жамиятда (шунингдек оилада) эмо-
ционал муносабатларнинг ѐзилмаган, лекин кенг амал қилувчи 

---

88 
қоидалари ѐки усуллари жуда ҳам кўп. Ўз сезгиларини тийиб 
туришда инглизларга ҳеч ким етолмайди, деб ҳисоблайдилар. 
Итальянлар эса эмоцияларининг кучлилиги билан ажралиб ту-
ради. Солмо қабиласига мансуб ҳиндулар ўта тинчликсевар 
одамлардир. Одам ўлдириш, зўрлик ишлатиш, ўзини ўзи ўлди-
риш, ҳатто муштлашиш ҳам уларга бегонадир.
Умуман олганда, кўпгина жиноятчиларга эмоциялар мада-
ният даражасининг пастлиги, ўз ҳис-туйғуларини жиловлай ол-
маслик хосдир. Шунинг учун ҳам мотивлари ѐ ташқи сабаблар-
га мос келмайдиган, ѐ ўриндош хусусиятга эга бўлган жиноят-
лар кўп содир этилади.
Шундай қилиб, шахснинг жиноий хулқ-атворини белгиловчи 
ҳолатлар анча мураккаб сабабият комплексини ташкил этади. 
Бу комплекс мазмуни ва хусусиятига кўра ҳар хил бўлган объ-
ектив ва субъектив омилларни ўз ичига олади. Уларни муфас-
сал ўрганиш ва аниқлаш – криминология фани учун мушкул, 
лекин муҳим амалий вазифадир. 

---

89