Збекистон миллий университети

§ 3.12. Берилганларнинг санаб ўтилувчи ва чегараланган турлари.

Ихтиёрий стандарт бўлмаган берилганлар тури программада тур эълон қилиш ёрдамида аниқланган бўлиш керак. Санаб ўтилувчи турни берилиши қуйидагича ёзилади:

<санаб ўтилувчи тур> :: = ( <ном> {,<ном>});
Қавс ичидаги вергул билан ажратиб ёзилган <ном> ларни санаб ўтилувчи ўзгармаслардир. Улар санаб ўтилувчи турнинг қийматлар тўпламини ҳосил қилади. Санаб ўтилувчи турнинг қийматлар тўплами тартибланган ва тартиб номери 0 дан бошланади.
Берилганларнинг санаб ўтилувчи турида қабул қилиниши мумкин бўлган барча қийматлар сонли чекланган бўлади. Юқорида кўрилган integer, word, char, boolean турлари ҳам санаб ўтилувчи турларга киради: word учун қийматлар 0 дан 65535 гача; char тури учун 256 белги аниқланган бўлиб, уларнинг кодлари 0 дан 255 гача; boolean тури иккита қийматни - True ва False қабул қилади.
Санаб ўтилувчи тур фойдаланувчи томонидан аниқланиши мумкин. Бунда кавс ичида саноқли тур қийматлари қатори кўринишида ёзилади.
type
nota = (do,re,mi,fa,sol,lya,si);
oy= (yan,fev,mar,apr,may,iyn,iyl,avg,sen,okt,noy,dec);
var
musika : nota;
oy_x : oy;
бу ерда musika, oy_x ўзгарувчилари фақат тур аниқлашдаги қавс ичидаги қийматларни қабул қилиши мумкин. Масалан:
musika : = fa;
oy_x : = apr;
Программада эълон қилинаётган турларнинг кўпчилигини (санаб ўтилувчи ва чегаралангани ҳам) икки усул ёрдамида аниқлаш мумкин:
1) янги турнинг аниқланиши турлар бўлимида бу турни эълон қилиш ва унга ном бериш йўли билан аниқланади:
<тур эълон қилиш> :: = <тур номи>=<турни берилиши>
ёки <тур номи>= <тур номи>
Масалан, type name=(mike,nike,jane,olga,ada);
Бошқа бошқа турларнинг эълон қилишда бир хил номларни ишлатиш мумкин эмас. Сўнг бу турга тегишли ўзгарувчилар var бўлимида эълон қилинади: var child:name;

2. 
   бу турнинг берилиши var бўлимида ўзгарувчининг эълон қилиш жойида <тур> компонентанинг ўрнига ёзилади.
   

Масалан, var child:(mike,nike,jane,olga,ada);
Санаб ўтилувчи турнинг қийматлари устида фақат таққослаш ва қиймат бериш амалларини ва succ(x), pred(x), ord(x) стандарт функцияларини ишлатиш мумкин. Турни берилишида биринчи бўлиб ёзилган ном учун pred ва охирги ёзилган ном учун succ функцияларнинг қийматлари аниқланмаган. Санаб ўтилувчи турнинг қийматларини ўқиш-ёзиш учун оддий ўқиш-ёзиш процедураларини ишлатиб бўлмайди, Case операторидан фойдаланиш керак.
Турбо-Паскалда фойдаланувчи аниқлаши мумкин бўлган турлардан бири чегараланган тур бўлиб, унинг ёрдамида асосий турларнинг бирор оралиғидаги (диапазондаги) қийматларни қабул қилувчи янги тур аниқланиши мумкин. Бу ерда асосий тур сифатида ихтиёрий саналувчи тур бўлиши мумкин. Чегараланган турдаги ўзгарувчилар фақат турда кўрсатилган оралиқдаги қийматларнигина қабул қилади. Ҳар бир чегараланган тур берилган тартибланган тур, шу жумладан, санаб ўтилувчи тур асосида аниқланади. Бу берилган тартибланган тур чегараланган турга нисбатан асосий дейилади ва оралиқ ёрдамида аниқланади. Оралиқ ўзининг чегаралари, асосий турдаги қийматлари бўлиб, қуйидагича берилади:
<чегараланган тур> :: = <ўзгармас1>. . <ўзгармас2>
бу ерда <ўзгармас1> ва <ўзгармас2> - асосий турга тегишли ва биринчиси иккинчисидан катта бўлмаслиги керак. Санаб ўтилувчи турга ўхшаб, чегараланган тур ҳам юқорида айтилган икки йўл билан эълон қилиниши мумкин:
Чегараланган турларни аниқлашга мисоллар:
1) type boy=(mike. . nike);
raqam = 1..9;
liter = 'a'..'я';
oylar = yan..avg;
2) var d: jane. . ada;
c: boy;
son : raqam;
...
son : = 7;...
3)

Type MONTH=(Feb,Mar,Apr,May);

COLOR=(Red,Green,Blue);
Var X:MONTH;
Y:COLOR;
4)
X: =Mar; Y: =Green;
Pred(X) =Feb;{рўйхатдаги олдинги элемент}
Succ(Y) =Blue;{ руйхатдаги кейинги элемент }
Ord(X) =1;{ руйхатдаги элементнинг номери (номерлаш нолдан бошланади)}
5)
Type MONTH=(Feb,Mar,Apr,May);
Var X:Feb..Apr;
Y:Mar..May;
Day:1..31;
Year:1990..1998;
6)
Y: =; Pred(Y) =
Day: =12; Dec(Day,10) =22{ аргумент Day нинг қиймати 10 га орттирилади)
Year: =1990; Inc(Year) =1991{ аргумент Year нинг қиймати 1 га камайтирилади)
Day: =10; Day: =Day+12;{Day=22 қўшиш амали}