Zbekiston davlat jahon tillari universiteti huzuridagi sherobod agrosanoat texnikumi

Nomustakil osmaning tuzilishi, ishlashi va qo’llanilishi.

Ma’lumki avtomobil notekis yo’llarda yurganda yoki har xil tezlikda harakatlanganda g’ildirak orqali kuzovga turtki va siltov kuchlari uzatiladi. Bu kuchlarni yumshatish maqsadida osmada shaklni o’zgartiradigan elastik differentsiallanuvchi qismlardan foydalaniladi. Elastik qismlarga raqamli ressora spiralsimon prujina va burilishga ishlaydigan tortsion sterjeni ishlatiladi.
Nomustaqil osmada chap va o’ng g’ildiraklar ko’prikka o’rnatilgan bo’lib, ko’prik esa ressoralar vositasida rama yoki kuzovga biriktirilgan. Bir g’ildirakning silkinishi va tebranishi ikkinchi g’ildirakka xam uzatiladi. (15.2-chizma). Bu osmada g’ildirak avtomobilning bo’ylama o’qlariga nisbatan tik-tekislikda siljiydi va tebranadi.
Bu turdagi osmalar yengil avtomobillarning ketingi ko’prigiga va yuk avtomobillarning va avtobuslarning ketingi xamda oldingi ko’priklariga o’rnatilgan. Avtomobil notekis yo’lda yurganda ressor yoki prujina skilib g’ildirakdan ramaga yoki kuzovga o’tadigan turtkilarni yumshatadi.

13.2-chizma. Nomustakil osma.
Prujina kerilganda rama yoki kuzovni tebratadi va bu tebranishlarni o’z vaqtida yengil avtomobillarning ketingi ko’prigiga va o’rtacha yuk ko’taradigan yuk avtomobillar (GAZ-53A, ZIL-130) ning oldingi ko’prigiga o’rnatilgan amortizator yordamida so’ndiriladi. Yuk avtomobil va avtobuslarda ko’priklarga tushayotgan yuklanishlar o’zgarib turadi. SHu sababli asosiy ressoradan tashqari ko’shimcha kichik ressoralar o’rnatilgan. Katta yuklanishlarda va tekis yo’llarda avtomobil yurganda ko’shimcha ressoralar ishga tushadi. Yuklanishlar to’la bo’lmaganda faqat asosiy ressoralar ishlaydi. SHu bilan avtomobilning ravon ishlashi ta’minlanadi.

4. 
   O’rta va orqa ko’prikni muvozanatlash osmasining vazifasi, tuzilishi va qo’llanishi.
   

Uch ko’prikli yuk avtomobillarda o’rta va orqa yetakchi ko’priklar orasiga muvozanatlash osmasi o’rnatilgan bo’lib, bu osma g’ildiraklarning yuklanishini tenglashtiradi va yo’lning uydim-chuqur xamda past balandligidan kelib chiqqan qarshiliklarni yengib ravon harakatlanishi ta’minlaydi.
13.3-rasma Nomustaqil muvozanatlash osmasining shakli keltirilgan.

13.3-chizma. Nomustakil muvozanatlash osmasining shakli.
Ressora 4. bir vaqtning o’zida muvozanatlovchi va elastik qism vazifasini bajaradi. Muvozanatlash osmasi bo’ylama kuch va reaktiv momentlardan 3, 6, 9 va 12 shtangalar hamda sharli barmoq 1 yordamida yuksizlanadi.
Avtomobillarning o’rta 2 va orqa 8 yetakchi ko’priklari rama 7 ga buylama yarim ellipsli varoqli ressor 4 orqali o’rnatilgan. Ressorning o’rta qismi xomut 5 yordamida qo’zg’almas qilib o’rnatilgan tebranuvchi tayanch 11 ning o’qi 10 ga sharnirli qilib o’rnatilgan.
Demak muvozanatlash osma ramaga maxkamlangan oraliq o’q 10 dagi podshipniklarga o’rnatilgan.
Ressorlarning uchlari ko’priklardagi kronshteynlarga bo’ylama tekislik bo’yicha siljiydigan qilib tayantirilgan.
Itaruvchi kuchlar va reaktiv momentlar ko’priklardan avtomobil ramasiga 6 ta reaktiv shtanga yordamida uzatiladi, bu shtangalar ramaga va ko’priklarga sharnirlar vositasida biriktirilgan.
Muvozanatlovchi osma uch ko’prikli KamAZ-5320 rusumli va boshqa rusumli yuk avtomobillariga o’rnatilgan.

5.