Ўзбекистон бадиий академияси камолиддин бехзод номидаги миллий рассомлик ва дизайн институти

Ҳайвонларнинг тасвирли рамзлари Ўзбекистон санъатида қадим 
даврлардан бўён анъанавийдир. Ҳайвонлар ёки одам тасвири нақш 
унсурларини тўлдириш мақсадида, айниқса, уларнинг безаклари гулли-
нақшлар билан боғлиқ бўлган бир пайтда, кашта ва дўппиларда кўп учрайди. 
Шунга қарамай, биз қушлар ва балиқлар тасвирига ёки маълум ҳайвоннинг 
алоҳида қисмларига (халқ санъати учун анъанавий бўлган “қисмдан 
яхлитлик” тасвир услуби) кўпинча дуч келамиз. Кўпинча ҳайвонлар мавзуси 
халқ санъатида шаклни юзага келтиришдаги умумий услуб деб 
тушунтирилган ўсимликсимон нақшларга ўхшатилади. Улар кенг 
оммалашган. Турли тасвирлар билан яширилган композицияда, бирданига 
барг ва бодом шаклида думи ёки тожи гуллар билан безатилган балиқ ёки 
қушни кўришимиз мумкин. Баъзи ҳайвонлар тасвирли композициялар 
маъновий жиҳатлари мавзунинг умумий моҳиятига кўра тушунилади. 
Масалан, сув билан боғлиқ балиқ қачонки бута асосида тасвирланса, одатда, 
балиқ ҳосилдорлик рамзи бўлишига қарамасдан, моҳиятан у сувнинг 
ҳаётбахшлиги билан боғлиқ ҳолда тушунилади.
Бошқа мавзулар ҳам, худди шунингдек, кўп маъноли бўлиши мумкин. 
Қушлар тасвирига алоқадор ҳолда, масалан хўроз, товус сингарилар ҳам кўп 
маъноли шархларга эга.
Булар фақатгина қалб ҳақидаги тасаввурлар билан алоқадорликни 
айтиб ўтганимизда шунингдек, қушнинг вазифаси икки олам ўртасидаги 
воситачи эканлиги тушунилади. Хўрозлар тасвири (хўрозлар ҳақида 
тожларига кўра мунозара юритиш мумкинлиги) XIX асрга тегишли 
Шаҳрисабз каштасидаги нишонли композициясида бир неча маротаба 
такрорланган. Бу қушларнинг танасини нишон марказида (улар марказий 

---

64 
кичикроқ айлананинг асос айланаси бўйича жойлаштирилган), шунингдек, 
ўрта майдоннинг ингичка қисмида қўшалоқ ҳолда ва ҳошияда яъни араб 
ҳарфларида битилган жимжимадор лавҳалар ичида қушлар қиёфалари галма-
гал такрорланади. 
28