Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “ахборот технологиялари” факультети

2. Ilmiy-texnik taraqqiyot va ta'lim jarayonini texnologiyalashtirish 
vazifalari 
 
Bugungi  kunda  erkin  shaxsni  shakllantirish  muammosi  ta'lim  muassasalarida 
o'quv-tarbiyaviy  ishlarni  zamonaviy  pedagogik  texnologiyaga  o'tkazishni  taqozo 
etadi.  Bu  jarayon  oson  kechmaydi,  chunki  ixtiyoriy  qurilayotgan  va  joriy 
etilayotgan  o'qitish  tizimini  qat'iyan  ilmiy  asoslangan  pedagogik  tizimga 
aylantirish kerak. V.P.Bespalkoning ta'rifiga ko'ra «pedagogik tizim ma'lum shaxs 
si-fatlarini  shakllantirishga  tartibli,  aniq  maqsadni  ko'zlab  va  oldindan  o'ylab 
pedagogik  ta'sir  etishni  vujudga  keltirish  uchun  zarur  bo'lgan  o'zaro  bog'liq 
vositalar. usullar va jarayonlar yig'indisidir». 

---

Har  bir  jamiyatda  shaxsni  shakllanrirish  maqsadi  belgilab  oli-nadi  va  unga  mos 
ravishda  pedagogik  tizim  mavjud  bo'lishi  kerak  Agar  maqsad  o'zgarsa  mavjud 
tizim  ham  o'zgarishi  muqarrardir  «Kadriar  tayyorlash  milliy  dasturi»  jamiyat, 
davlat va oila oldida o z javobgarhgini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni bosh 
maqsad  qilib  qo'ydi.  Chunonchi,  Milliy  dastur  ta'lim-tarbiya  so-hasidagi  davlat 
buyurtmasi  hisoblanib,  milliy  istiqlol  mafkurasi-ning  mohiyat-mazmuniga  to'liq 
mos  keladi.  Faqat  davlat  buyurt-mas.gma  ta'hm-tarbiyaning  umumiy  maqsad  va 
vazifalarini aniq belgilab berad, yoki oliy ta'lim uchun pedagogik tizimning mav-
judhkshartlarmi kafolatlaydi. 
Pedagogik texnologiya shunday bilimlar sohasiki. ularning vosi-tas.da yangi ming 
yillikda  davlatning  ta'lim  sohasidagi  siyosatida  tub  bunhsh  yuz  beradi,  o'qituvchi 
(pedagog)    faoliyati  yangilanadi  o  quvchi-talabalarda  hur  fikrlilik,  insonparvarlik 
tuye'ulari tizimi snakllantmladi. 
Bugungi  kunga  kelib,  o'qituvchi  (pedagog)lar  metodikani  ko'p  hollarda 
texnologiyadan  ajrata  olmayaptilar.  Shu  boisdan  ham  bu  tushunchalarga  aniqlik 
kiritish  kerak  bo'ladi.  Metodika  (uslubiyat)  o  quv  jarayonini  tashkil  etish  va 
o'tkazish  bo'yicha  tavsiyalar  maj-muas.dan  iborat.  Zamonaviy  pedagogik 
texnologiva  esa  oldindan  belgilab  qo'y.lgan  aniq  maqsad  yo'lida  o'qituvchi 
(pedagog)ning  kas-biy  faohyat.n.  yangilovchi  va  ta'limda  yakuniy  natijani 
kafolatlaydi-gan tadbirlar majmuasi yig'indisidir. 
Zamonaviy  pedagogik  texnologiya  tushunchasini  oyditilashtirishga  qaraflgan 
taViflarning  xilma-xiiligi,  bir  tomondan  rivojlangan  mamlakatlarda  ushbu 
mavzuning  uyoki  bu  darajada  yechilayot-anligini  ko'rsatsa,  ikkinchi  tomondan, 
pedagogik texnologiyani pedagogik amaliyotgajoriy etishga bo'lgan urinishlaniing 
ma'lum 
natija- 
smi lfodalaydi. 
J
 
Hozirda  mamlakatimizda  mutaxassislarning  ilmiy  salohiyatini  birlashtinshga 
imkoniyatlar yetarli darajada, chunki nazariva va amahyot birligining ta'minlanishi 
pedagogik  texnologivanin'a  asl  moh.yat.ni  aniqlashga  yo'l  ochadi.  Demak, 
zamonaviy pedagogik texnologiyaga pedagogika fanining alohida tarmog'i sifatida 
yoki  faqat  ta  hm  amahyotini  maqbullashtirishgayo'naltirilgan  tizim,  deb  qarash 
mumkin emas. Pedagogik texnologiya bu sohadagi nazariy va amaliy lzlamshlarm 
birlashtirish doirasidagi faoliyatni aks ettiradi 
Endilikda  ta'lim-tarbiyaning  maqsadi  butunlay  yangilanadi,  unga  mos  holda 
mazmun ham, pedagogik jarayon ham yangilanishi bilan inson faoliyati chegarasi 
nihoyatda  kengayib  borayapti,  auditoriyaga  o'qitish  imkoniyatlari  katta  bo'lgan 
yangi  texnologiyalar  (sanoat,  elektron,  axborot)  kirib  kelmoqda.  Ro'y  berayotgan 
sifat o'zgailshlari shundan dalolat beradiki, bugungi kunda «0'rganish»ning birlam-
chi  jarayonlarini  an'anaviy  metodika  va  o'qitish  vositalari  qolipiga  sig'may 
o'qituvchi  (pedagog)ning  individual  qobiliyatlariga  mos  kelmay  qoldi.  Yangi 
metodikalarni  talab  etadigan  va  ta'lim  jarayoni-ning  tarkibiy  komponentlariga 
aylanib  borayotgan  va  unga  o'zining  ma'lum  xususiyatlarini  joriy  etadigan 
texnikaviy,  axborotli,  poli-grafik,  audiovizual  vositalar  mavjudki,  ular  zamonaviy 
pedagogik texnologiyani real voqelikka aylantirmoqda. 

---

O'quv-tarbiya jarayonini texnologiyalashtirish tarixiga nazar so-ladigan bo'lsak, bu 
jarayon  XX  asrning  ikkinchi  yarmidan  boshlab  obyektiv  voqelikka  aylandi. 
Axborotlashtirish esa bu jarayondagi in-qilobiy «burilish»dir, ya'ni, ta'lim axborot 
texnologiyasi — bu «o'quvchi-talaba-kompyuter» o'rtasidagi rnuloqotdir. 
Oliy  o'quv  yurtlarida  talabalarning  ilmiy-texnikaviy  va  ijodkorlik  qobiliyatlarini 
o'stirish — har qanday tur, bosqich yoki darajadagi ta'limning asosiy vazifalaridan 
biridir.  Zotan.  bugungi  kun  yoshlari  texnika  va  texnologiya,  iqtisodiyot  asoslari 
borasidagi bilimlardan xabardor bo'lsa-yu, ulardan foydalanish ko'nikmalariga ega 
bo'lmasa.  u  ko'zlangan  maqsadga  erisha  olmaydi.  O'zlashtirilgan  bilimlarni 
amaliyotda qo'llash yo'llari va vositalarini bilishgina ishlab chiqarish jarayonlarini 
takomillashtirish, yangi texnika, mehnat qurollari va yangi texnologiyalar yaratish 
imkonini beradi. 
Keng  ko'lamli  va  mustahkam  bilim,  ko'nikma,  malaka,  qiziquv-chanlik, 
tashabbuskorlik,  muammolarni  mustaqil  hal  etishda  aniq  maqsadga  intilish  va 
shaxsiy  faoliyatga  nisbatan  talabchanlik  talaba  yoshlar  ijodkorlik  qobiliyatlarini 
shakllanishining zaminidir. 
Talabalar ijodkorlik qobiliyatini shakllantirishning muhim sharti bu — faoliyatdir. 
Demak.  pedagogning  asosiy  vazifasi  ushbu  faoliyatni  tashkil  etish  shakl,  metod, 
usul.  vosita  va  yo'nalishlarini  belgilab  beruvchi  zarur  axborotlar  bilan  ta'minlash 
hisoblanadi.  Axborot  ta'minotining  haddan  ziyodligi  ham  vazifani  ijobiy  hal 
etmaydi.  Shu  sababli  axborot  ta'minotini  pedagogik  jihatdan  boshqarish,  ularning 
ilg'or  texnika  va  texnologiya  yutuqlari  bilan  boyitil-ganhgini  hisobga  olish 
maqsadga muvofiqdir. 
Ilmiy-texnik  taraqqiyot  va  ijodkorlikka  erishish  jarayonini  pe-dagogik  jihatdan 
boshqarishning  predmeti  inson  omili  bo'lib  u  o^ziga  xos  ta'lim-tarbiya  ishlari  va 
uni  boshqarish,  ijodiy  masalal'ar-ni  yechish  metodikasi  va  algoritmini  o'rganishni 
ko'zda tutadi Tala-balar ilmiy-texnik ijodkorlik faoliyatini tashkil etish, tayyorlash 
jarayoniga  nisbatan  pedagogik  yondashuv  tizimi  shaxs  ijodkorligi  va 
yaratuvchanligini  boshqarishning  bosh  masalalaridan  biri  hisobla-nadi  va  u  o'z 
ichiga  zaruriy  axborotlarni  yig'ish,  tahlil  qilish  uni  qayta  ishlash,  maqsadni 
aniqlash,  maqsadga  erishish  rejasini  ishlab  chiqish,  reja  bo'yicha  ijodkorlik 
ishiarini tashkil qilish, uning amaba oshishini nazorat qilish, ushbu tizim faoliyatini 
tartibli olib borish va maxsus yechimlar qabul qilish kabi bosqichlarni oladi. 
Har  qanday  boshqarish jarayoni, awalo, maqsadni  belgilash ya'm  maqsadni  to'g'ri 
qo'ya  bilishdan  boshlanadi.  Bu  esa  boshqarish  obyektining  ayni  paytdagi  holatini 
tahlil  qilish  va  uning  rivojlanishi  mumkin  bo'lgan  imkoniyatlarini  o'rganishdan 
boshlanadi  Ilmiy-texnik  ijodkorlikni  maqsadli  pedagogik  boshqarish  mohiyatiga 
ko'ra  obyektiv  tavsrfga  ega,  unda  inson  shaxsini  kamol  toptirishning  obyek-tiv 
qonunlari  o'z  ifodasini  topgan.  Bundan  tashqari  maqsadli  boshqarish  tafakkur 
mahsuli  va  ular  shaxslarning  hamkorlikdagi  faoliyati  jarayonida  shakllanadi. 
Maqsad,  o'z  navbatida,  pedagogik  obyekt-dagi  o'zganshlarning  yo'nalishlari, 
boshqarish faoliyatini uning asosiy turlan va ularning mazmunini belgilab beradi. 
Maqsadli pedagogik boshqarish o'z mazmuniga ko'ra vaqt omili va sharoitiga qarab 
bir  necha  guruhlarga  bo'linadi.  Yo'nalish  mazmuni  esa,  sharth  ravishda  iqtisodiy, 
ijtimoiy, siyosiy, g'oyaviy va ilmiy-texnikaviy maqsadlar sifatida guruhlanadi. 

---

Ilmiy-texnik  ijodkorlik  faoliyatiga  tayyorlashning  muhim  sharti  maqsadli 
pedagogik  boshqarishda  qatnashuvchi  shaxsni  yuqori  dara-jadagi  obyektiv 
axborotlar  bilan  ta'minlash  hisoblanadi  Obyektiv  axborotgina  maqsadga 
yo'naltirilgan faoliyat uchun harakatlantiruv-chi vosita bo'la oladi. 
Tnsonning miyasi turli xil axborotlarni turli darajada qabul qilish qobihyatiga ega, 
bu  esa  ma'lumotlami  yengil,  erkin  va  qiziqarli  uza-tishm  talab  etadi.  Texnik 
vositalardan  mashg'ulotlar  o'tkazish  jarayonida  samarali  foydalanish  didaktika 
muammosi  hisoblanib    asosan,  ko'rsatmalilik  prinsipini  ta'minlash  borasidagi  faol 
harakat, usul deb baholanadi. 
Ta'lim  jarayonida  ko'rsatmalilik  zarurati  bilish  jarayonining  xarak-teri,  ya'ni  jonli 
mushohadadan  abstrakt  tafakkurga,  undan  keyin  esa  amaliyotga  o'tishi  bilan 
bog'liq.  Pedagog  va  psixologlarning  ta'kidlashicha,  sezgi  va  tasavvur  qilishdan 
tashqarida  fikrlar  hara-katlanmaydi,  shuningdek,  o'qitish  jarayonida  ham  olg'a 
siljish  bo'l-maydi.  Demak,  ko'rsatmalilik  faqat  ongga  ta'sir  etish  bilan  chega-
ralanmasdan o'rganuvchidan  ma'lum  his-hayajonli  motivni ham  yuzaga  chiqaradi, 
his  etish  va  mantiqiy  fikrlash  birligi  asosidagina  egallangan  bilimlar 
mustahkamlanadi. 
Bugungi  kunda  ta'limni  rivojlantirishning  yangi  pog'onasida  o'qitishni  texnik 
vositalarsiz  ko'tarib  bo'lmaydi.  Zamonaviy  pedagogik  texnologiyalarning  muhim 
ko'rsatkichlaridan  biri  —  axborotlarni  o'quvchi-talabalarga  uzatish  tezligi  aynan 
shu vositalar yor-damida ta'minlanadi 
Shunday  qilib,  fanning  rivojlanishi  bilan  ilmiy-texnik  taraqqiyot  bir-birini  taqozo 
etib, ijodiy faoliyatni tashkil etish jarayonini axborotlar bilan ta'minlash muayyan 
darajada boshqarish yo'nalish-larini o'z ichiga oladi. Ammo o'quv mashg'ulotlarini 
ta'lim  metod-lari  bilan  boyitish  ta'lim  tizimi  va  mantiqini  buzmasligi  kerak.  Za-
monaviy 
pedagogik 
texnologiya 
o'quvchi-talabalarda 
ijodiy 
qobiliyatni 
shakllantirishga  imkon  beruvchi  axborotlar  yig'ish  hamda  ulardan  mashg'ulot 
jarayonida foydalanish yo'lida ma'lum imkoniyatlami yaratadi. Ushbu ma'lumotlar 
esa  fan  asoslarining  axborot  ta'minoti  mazmuni  va  ijodkorlik  metodlarini 
boshqarish  imkoniyatlarini  bel-gilaydi.  Talabalarni  ijodiy  faoliyatga  tayyorlash 
jarayonining  sama-rasi  ko'p  jihatdan  uning  axborot  ta'minotiga  ega  bo'lishini  va 
pedagogik  jihatdan  boshqarish  yo'nalishlarining  tizimli  hamda  uzluksiz  bo'lishini 
taqozo etadi. 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---