Œзбекистан республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

Таянч иборалар. 
Қовушоқлик, динамик қовушоқлик, кинематик 
қовушоқлик, коаксиал цилиндр, параллел дисклар. 
Назорат саволлари.
 
1.
Қовушоқлик деганда нимани тушунасиз? 
2.
Қовушоқликнинг қандай турлари мавжуд?
 
3.
Қовушоқликни ўлчаш асбобларини нима деб аталади? 
4.
Нима учун қовушоқликни ўлчаѐтган пайтда температурани ҳам 
ўлчаш лозим?
 
Уй вазифаси. 
Нима учун ботқоқ ўзига ботирилган нарсани тортиб олади? 
Суюқликли амортизаторларга қандай суюқликни қуйган маъқул? 
Давра суҳбати учун масалалар: 
1.
Литр бирликми ѐки одамнинг исмими?
2.
Нима учун техникада қувват кўпинча, «от кучи» ҳисобида 

---

59 
ифодаланади? 
3.
Қайси двигателнинг ҳақиқий қуввати катта бўлади: янги 
двигателникими ѐки ишлатиб чиниқтирилган двигателникими? 
4.
Шовқин кучи қандай бирликда ўлчанади? 
5.
Товуш баландлигининг ўзгариши тезликка боғлиқми? 
§3. Шарикли вискозиметрлар 
 
Шарикли вискозиметрлар суюқликларнинг қовушоқлигини ўлчащда кенг 
ишлатилади. 
Қовушоқликни эркин тушувчи жисм усули билан ўлчаш Стоке қонунига 
асосланган. Бу қонунга мувофиқ эркин тушувчи жисмнинг суюқликдаги тезлиги 
шу суюқлик қовушоқлиги билан боғрланган. Бу боғгланиш қуйидагича 
ифодаланади: 

 

 

 

1


 

2

 g r
2
 v
-1

(7.1) 
бу ерда 

1
ва 

2
шарик материалининг ва суюқликнинг зичликлари, кг/м
3
; g- 
оғирлик кучининг тезланиши, м/с
2
; r- шарикнинг радиуси, м;: v- шарикнинг бир 
меьѐрда тушиши тезлиги, м/с: К- қабeл қилинган ўлчовга боғлиқ бўлган сонли 
доимий коэффициент. 
Стокc қонуни бир жинсли суюқликнинг мутлақо сферик шарикка нисбатан 
ламинар ҳаракатида ишлатилиши мумкин. (7.1) формуладан маълумки, 
текширилаѐттан суюқликнинг қовушоқлигини ўлчаш суюқликдаги шарикнинг 
тушиш тезлигини ѐки шарикнинг белгиланган масофадан ўтиш вақтини 
ўлчашдан иборат.
Қовушоқликнинг шарикни тушиш вақтига боғлиқлиги қуйидагича 
ифодаланади: 

 

 

 


(7.2) 
бу ерда К- асбоб доимийси. Па; 

- шарикнинг белгиланган масофадан ўтиш 
вақти, с. 

---

60 
Қовушоқликни шарчанинг эркин тушиш вақти бўйича аниқлайдиган 
автомат қурилмада суюқлик оқими шарикни бошланғич ҳолатга шестерняли 
насос ѐрдамида кўтаради. Бу шестерняли насос электр двигателига эга.
Шарикни кўтариш билан бирга насос суюқликдан намуна олиб, уни 
синайди. Шарик юқориги чекловчи тўрга етгач, насос тухтайди, шарик 
ҳаракатсиз муҳитда эркин пастга тушади. Индукцион ғалтаклар орқали 
шарикнинг белгиланган йулдан ўтиш вақти ҳисобланади. Шарикнинг индукцион 
ғалтаклардан ўтишида номувозанатлик сигналлари ҳосил бўлади ва бу сигнал 
электрон кучайтиргич орқали кучайтирилади. Шестерняли насоснинг автоматик 
равишда уланиши ва вақтнинг ҳисобланиши реле блоки ва ўлчаш асбоби 
ѐрдамида бажарилади. 
Асбобнинг ўлчаш чегаралари индукцион ғалтаклар орасидаги масофа ва 
шарча диаметрининг ўзгариши билан танланади. 
Бундай асбобларда 100 Па с диапазондаги суюқлик қовушоқлигини ўлчаш 
мумкин. 
Асбобларнинг ўлчаш аниқлиги 

2%.