Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Қадағалаў сораўлары: 
1.
Жеӊил силикат бетонлар алыўда геўек толтырғышлар нелерден алынады? 
2.
Автоклавда ислеў бериў қалай әмелге асырылады? 
3.
Силикат бетонлар таярлаўда қайсы материаллардан пайдаланылады? 
4.
Ҳәкти неше усылда сӛндириў мүмкин? 
5.
Ҳәк ҳәм гипс тийкарында алынатуғын композицион материаллар ҳаққында айтып 
бериң? 
 
20-тема. Гипс тийкарындағы буйымлар 
 
Таяныш сөзлер:
минерал толтырғыш,гипс ҳәм гипсбетон, пердедийўаллар, карусел 
машина, кассета технологиясы, гипс талшықлы панеллер, гипскартон листлер,
 
гипсли 
плиталар, гипс қамыры, керамзит, даўыс изоляциясы.
 
 
Жоба: 
20.1 Улыўма мағлыўматлар 
20.2 Фундамент ушын плиталар ҳәм панеллер 
20.3 Гипсли қаплама листлер 
20.1 Улыўма мағлыўматлар 
Гипс байланыстырыўшысы ислеп шығарыў шийки зат запасының таўсылмаслығы ҳәм 
энергияны басқа түрдеги байланыстырыўшы затларға қарағанда кем талап етиўи, буйымлар 
таярлаў циклының қысқалығы гипс тийкарында ири ӛлшемли жыйналмалы элементлер 
алыўға имканият береди. Гипс тийкарында таярланған буйымлардыӊ орташа тығызлығы кем 
болған ҳалда, жетерли беккемликке, ыссылық ҳәм даўыс изоляциясы қәсийетлерине ийе 
болады. Гипс байланыстырыўшысының ақ реӊде болыўы, қурамына пигментлер киритип 
қәлеген реӊдеги буйымлар алыўға имканият жаратады. Гипс буйымларды аӊсат кесиў, тесиў, 
қағыў ҳәм басқа механикалық ислеў бериў мүмкин. Гипс буйымлардыӊ ең абзал қәсийетинен 
бири оныӊ экологиялық тазалығы ҳәм инсан организмине зыянсызлығы есапланады. 
Гипс тийкарындағы буйымлардыӊ тийкарғы кемшиликлерине суў орталығына 
шыдамсызлығы, ығал тәсиринде күш астында ўақыт бойынша пластик деформацияның 
нормадан асып кетиўи сыяқлылар киреди, сол себепли оларды имарат ҳәм иншаатлардың 
ығал тиймейтуғын бӛлимлеринде ислетиў мақсетке муўапық. 
Гипс буйымлар қәсийетлерин жақсылаў ушын қурамына минерал ҳәм органикалық 
майда ҳәм ири толтырғышлар қосылады. 

---

137 
Гипс буйымлар гипс ҳәм гипсбетон тийкарында таярланады. 
Гипс бетонлар гипс байланыстырыўшысы ҳәм геўек минерал толтырғышлар ҳәм жеӊил 
органикалық толтырғышлар тийкарында таярланады. 
Минерал толтырғыш сыпатында жанылғы ҳәм домна шлаклары, туф ҳәм пемза чақиқ 
таслары, чиғаноқли ҳәктас, керамзит, перлит ҳәм басқалар, органикалық толтырғыш 
сыпатында болса кепек, майдаланған пақал, қамыс, макулатура ҳәм басқалар ислетиледи. 
Гипс буйымлар қурамына толтырғышларды киритиў беккемликти пәсейттиреди; 
беккемликти асырыў мақсетинде гипс араласпасы қурамындағы суў муғдарын кемейттириў 
ушын титиретиў, пресслеў, вибропресслеў сыяқлы усыллар қолланылады. 
Гипс ҳәм гипсбетон буйымлар ислеп шығарыўда жоқары маркадағы гипслер ҳәм 
гипсшлакы, гипсцементпуццоланлы қурамалы қурамдағы байланыстырыўшылар ислетиледи. 
Қурамалы байланыстырыўшылар тийкарындағы буйымлар жоқары беккемликке, ығаллылық 
орталығына шыдамлылыққа ийе болады. 
Гипс ҳәм гипсбетон буйымлар ислетилиў тараўына қарай тӛмендеги түрлерге 
бӛлинеди: пердедийўаллар ушын плита ҳәм панеллер; бастырма буйымлар; дийўалларды 
қаплаў ушын листлер (гипсли қурғақ сыбаў); дийўал таслары ҳәм блоклары; ыссылық 
изоляциясы буйымлары; архитектура-безеў бӛлимлери (карнизлар, муқарнаслар, плафонлар, 
ойма буйымлары ҳәм басқ.).