Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Химиялық шыдамлылық – коррозия.
Материал кислота, силти, дуз еритпелери ҳәм 
газлар тәсирине қарсылық кӛрсетиў қәсийети химиялық шыдамлылық делинеди. Химия, 
нефт-газ, металлургия ҳәм т.б. санаат тармақларында, шорланған жерлерде ислетилетуғын 
материаллар ҳәм конструкциялар агрессив суйықлық ҳәм газлар тәсиринде бузылады. 
Материаллардыӊ кӛпшилиги кислота, силти, дуз еритпелери, минерал тӛгинлер 
тәсирине шыдамсыз болады. Мәселен, тәбийий тас материаллары (ҳәктас, мрамор, доломит 
ҳәм басқалар) кислоталар тәсиринде тез бузылса, битумлар ҳәм пластмассалар болса бул 
орталыққа шыдамлы, бирақ олар да тойынған силти еритпелеринде бузылыў қәсийетине ийе. 
Арнаўлы қурамлы қаплама ҳәм пол ушын керамикалық плиткалар ҳәм трубалар, 
пластмассалар, битум ҳәм қатронлар агрессив орталық тәсирине бир қанша шыдамлы 
материаллар есапланады. Материаллардыӊ химиялық шыдамлылығын анықлаў ушын оны 
порошок ҳалатында ямаса үлгилер таярлап агрессив орталық тәсирине қойылады ҳәм 
белгили ўақыттан соӊ эталонға салыстырғандағы қурамы, массасы, беккемлиги ҳәм 
формасыныӊ ӛзгериўине қарап шыдамлылық дәрежеси анықланады. 
 
2.5. Ыссылық-физикалық қәсийетлер 
Ыссылық ӛткизиўшеӊлик.
Материаллардыӊ бир бети ыссы, екинши бети суўық 
болса, оннан ыссы ағым ӛте баслайды. Материаллардыӊ ыссылықты кем ямаса кӛп ӛткизиўи 
ыссылық ӛткизиўшеӊлик коэффициенти 

арқалы анықланады. 
Ыссылық ӛткизиўшеӊлик коэффициенти температуралар парқы (t
1
-t
2
) 1
0
C болған ҳалда, 
қалыӊлығы 1 м, майданы 1 м
2
болған үлгиниӊ бир майданынан екинши майданына 
ӛткизилген ыссылық муғдары менен анықланады. Нәтийжеде, дийўалдан 

саат ўақыт 
ишинде ӛткен ыссылық муғдары Q тӛмендеги формула жәрдеминде анықланады: 
Q

.
[S
.
(t
1
-t
2
)
.

]

a , 
бул жерде: Q-ыссылық муғдары, кЖ: 
S-үлгиниӊ майданы, м
2
; 

-ыссылық ӛтиў ўақты, саат; 
(t
1
-t
2
)-материал майданындағы температуралар парқы, 
0
С; 
а-дийўалдыӊ қалыӊлығы, м. 
Бул формуладан 

анықлаймыз; 

Q
.
а

[S
.
(t
1
-t
2
)
.

], (Bт

м
.0
С) 
Егер а

1 м, S

1 м
2
, t
1
-t
2

1
0
C ҳәм 

1 саат болса, ол ҳалда 

Q болады. 
Ыссылық ӛткизиўшеӊлик материалдыӊ геўеклиги ҳәм дүзилисине байланыслы. 
Мәселен, органикалық тығыз материаллар (пластмассалар, битумлар) ушын 

0,25-0,35, 
ноорганикалық тығыз материаллар ушын 

5,0 Вт

м 
0
С қа шекем болыўы мүмкин. 
Ҳаўаныӊ ыссылық ӛткизиўшеӊлик коэффициенти жүдә кем болғаны ушын (

=0,02) 
материал ыссылық ӛткизиўшеӊлиги геўеклердиӊ ҳаўа, газ ямаса суў менен толғанлығына 
байланыслы болады. Себеби суўдыӊ 

си 0,58, муздики болса 2,3 Вт

м
.0
С теӊ болады. 
Температура кӛтерилгенде кӛпшилик материаллардыӊ 

си артады, тек айрым 
материаллардики (металлар, магнезитли отқа шыдамлы материаллар) кемейеди. 
Айрым қурылыс материалларыныӊ ыссылық ӛткизиўшеӊлик коэффициенти 1.1-кестеде 
келтирилген.