‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Mehnat taqsimoti va pul to‘g‘risidagi ta’Iimot
A.Smitning iqtisodiy qarashlari asosida shunday g‘oya yotadiki, unga 
ko‘ra jamiyat boyligi ishlab chiqarish jarayonida mehnat tufayli paydo 
bo'ladi (merkantilistlardan keskin farqi bor). A.Smit mehnatni barcha 
sohalarda (sanoat, qishloq xo‘jaligi va xizmat ko‘rsatish sohalari) 
boylikning asosi deb bildi. U kapitalistik ishlab chiqarishning manu­
faktura bosqichini tahlil qilish asosida iqtisodiy o‘sishning muhim omili 
mehnat taqsimotidir, degan xulosalarga keldi va buni o‘z tadqiqotlari- 
ning boshlang'ich punkti deb qabul qildi.
Uningcha, ishlab chiqarish hajmi va mahsulot iste’moli ikki omil: 
aholining unumli mehnat bilan shug‘ ullanayotgan qismi va mehnat
unumdorligining darajasi
bilan belgilanadi. Farqli ravishda ikkinchi omil 
muhimroq bo‘lib, u mehnat taqsimoti bilan bevosita bog‘liqdir.
Pul nazariyasi
Ishchi ilojsiz kapitalning qo‘shimchasiga aylanib, ishlab chiqarish 
vositalaridan, mehnat obyekti va sharoitidan mahrum bo‘la boradi. 
Insonning almashuvga moyilligi uning psixologiyasi va hulq-atvoriga xos 
bo‘Ub, mehnat taqsimotining rivojiga ham ta’sir etadi. Bundan keyin, 
mehnat taqsimotining o‘sishi va almashuvning kengayishi parallel boradi 
va ular bir-birining rivojlanishiga turtki bo‘ladi. Bu jarayonda Smit tovar 
dunyosining pulning stixiyali ravishda, uzoq rivojlanish jarayoni 
natijasida ajralishini ko‘rsatib beradi. Pulning paydo bo‘lishini ayrim 
iqtidorli odamlaming kashfiyoti yoki o‘zaro hamkorligiga bog*lash 
mumkin emas. Smit pulning muomala vositasi funksiyasini boshqalarga 
nisbatan (bu prinsiplar Smitda beshta, G ‘arb olimlarida esa uchta) 
alohida ta’kidlaydi. Oqibatda Smitning fikricha, pul texnik qurol bo‘lib, 
iqtisodiy jarayonlarni yengillashtiradi, uni 
«muomalaning buyuk
gildiragi»
deb baholaydi. ASmit oltin va kumush pullami qog‘oz pul 
bilan almashtirish maqsadga muvofiq, uni esa banklar cheklangan 
miqdorda chiqarishi zarur deb hisoblagan.
A.Smitning qarashlarida ancha chalkashliklar bo‘lsa ham, lekin u 
pul va kreditni ishlab chiqarishga nisbatan tobehgini ko‘rsatib berdi. 
A.Smit pul-kredit omillarining mustaqilligini yetarli baholay olmadi, 
ulaming ishlab chiqarishga teskari ta’sirini tushunmadi.

---