‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

«iqtisodiy odam» 
tushun­
chasi ham kiritildi. Unga ko‘ra, shaxsiy manfaatlar tufayli savdo va 
almashuv jarayoni amalga oshadi.
Iqtisodiy rivojlanishning shaxsiy manfaat va stixiyali qonunlaming 
o'zaro samarali harakati sharoitlarini A.Smit 
«tabiiy tartib» 
deb atagan. 
Demak, jamiyatga naf keltiruvchi faoliyatni biror harakat bilan 
cheklamaslik kerak.
Bu tamoyilga ko‘ra quyidagilar takUf etiladi:
1. Ishchi kuchining erkin harakati;
2. Savdoda (yer savdosida ham) to‘la erkinlik;
3. Sanoat va ichki savdoni hukumat tomonidan reglamentatsiya qi- 
lishga qat’iy qarshilik;
4. Erkin tashqi savdo (proteksionizmga qarshi).
Olimning bu g'oyalari keyinchalik to'la amalga oshdi.
A.Smit iqtisodiy haqiqatga oid faktlami qanday bo‘lsa, shunday 
holda o‘rganish bilan cheklanmasdan, «tabiiy baho», «tabiiy norma», 
ish haqi va boshqalaming nimaga bog‘liq ekanligini aniqlashga urindi. 
Buning uchun u mantiqiy abstraksiyaga tayanib ish yuritdi. U tasodifiy 
voqealardan holi ravishda kapitaUstik xo'jalikning ayrim xususiyatlari 
to‘g‘risida qator muhim qisqacha xulosalar chiqardi. U aniq iqtisodiy 
hayotni izohlashni ham o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ydi. U shu maqsadda 
kapitalistik xo‘jalik voqealarini izohladi va ma’lum tizimga soldi.
A.Smit abstraksiya usulidan foydalanib, hodisalaming ichki 
bog‘lanishi masalalariga kirib bordi. Parallel ravishda u kapitalistik haqiqat 
to‘g‘risidagi bevosita kuzatish natijalarini umumlashtirdi. Birinchi metod 
izoterik, ikkinchisi - ekzoterik usullar deb ataladi.
N.G.Chemishevskiy 
A.Smit metodiga aniq xarakteristika bergan. 
Ikkala metodni bir vaqtda qo'llashning afzalligi bilan birga, katta 
kamchiligi ham bor: olingan natijalami bevosita solishtirish har doim 
ham mumkin emas. Ilmiy tahlil asosida olingan qisqacha xulosalar, 
yuzaki umumlashmalar bilan bir qatorga qo‘yiladi. Mazmun va hodisa 
shakllari doim ham o‘zaro mos kelavermaganidan bu qisqacha xulosalar 
ba’zida bir-biriga zid ham bo'lgan, ammo A.Smit buni oxirigacha 
tushunib yetmadi.

---