‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Ma’muriy-buyruqbozlik 
(rejalashtirilgan bozor) — sobiq SSSR va 
«sotsialistik» deb atalgan davlatlarda amalga oshirilgan bozor turi, unda 
davlat mulki ustun va xususiy mulk deyarli yo‘q, imperativ qat’iy reja 
hukmron, erkin raqobat inkor etiladi; qat’iy baholar qo‘llanadi. Hayot 
bozoming bu turini inkor etmoqda.
«Harbiy kommunizm» siyosati 
(1918-1920) — Sovet davlatida 
qo‘llanilgan, tovar-pul munosabatlari inkor etilgan, qat’iy taqsimot 
va to‘la milliylashtirish hamda oziq-ovqat razvyorstkasi amalga oshirilgan, 
bir qancha sotsial sohalar tekin bo'lgan (transport, elektr energiyasi, 
kommunal xizmatlar). Bu davrda mamlakat og‘ir inqirozga uchradi.
«Yangi iqtisodiy siyosat» 
(Новая экономическая политика, 
«NEP») — Sovet davlatida 1921-yilda joriy etilgan. Tovar-pul muno­
sabatlariga keng o'rin berilgan, denatsionalizatsiya amalga oshirilgan, 
xususiy ishlab chiqarish va savdoga keng o‘rin berilgan va yagona oziq- 
ovqat solig‘i joriy etilgan. Undagi kapitalistik munosabatlar iqtisodiyotni 
tez tiklash va rivojlantirishga imkon berdi. Faqat og‘ir sanoat, bank, 
temir yo‘l, tashqi savdogina davlat monopoliyasida bo‘lgan. Moliya tizimi 
pul islohoti orqali kuchaytirilgan. 1928-yildan boshlab inkor etilib, 
ma’muriy-buyruqbozlikka o‘tildi.
Cbayanov Aleksandr Vasilevich 
(1888-1937) — taniqli iqtisodchi, 
Rossiyada tashkiliy ishlab chiqarish maktabining asoschisi, dehqonni 
mehnat xo'jaligining asosi deb, oilaviy mehnat yacheykasini tashkil

---

etgan (kollektivizatsiyaga qarshi); kooperatsiya va agrar sohalarda 200 
ga yaqin asar yozgan, bosh asari «Xo'jalikning nokapitalistik sistemalari 
nazariyasi»dir. U 1937-yilda iepressiya qilinib, qatl etilgan. Ilmiy g‘oyalari 
hozirda ham ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi.
Monopoliya 
- ishlab chiqarish va banklaming yiriklashuvi va 
markazlashuvi, sof raqobat yo'qoladi (nomukammal raqobat), monopol 
baho, foyda yuzaga keladi.
Maijinalizm 
— fransuzcha «chegaraviy» so‘zidan olingan, XIX 
asming 70-yillari Jevons, Menger, Valraslar tomonidan ochilgan 
iqtisodiyotning metodologikprinsiplaridan biri, iqtisodiy hodisalami 
tahlil etishda eng chekka ko‘rsatkichlarga suyanadi. Iste’molni ishlab 
chiqarishdan ustun qo'yadi. Qiymatning mehnat nazariyasi inkor etiladi. 
Avstriya maktabi vakillari tomonidan qo'llanilgan. XIX asming o'rtalarida 
fransuz iqtisodchisi Kumo (1821-1877), nemis iqtisodchilari Tyunen 
(1783-1850), Gossen (1810-1858) birinchi bo'Hb maijinal tahlilni 
iqtisodiy nazariyaga joriy etishga uringan. Uning kategoriyalari: qimmat, 
eng yuqori, chegaralangan naf, noyoblik, ishlab chiqarishning eng 
yuqori unumdorligi va boshqalar.