‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1 Rahmonqulov H. Majburiyat huquqi (umumiy qoidaiar). — T.: TDYUI,
2005. -247-b.
2 Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право: Обшие поло-
жение. — М.: Статут, 2003.-С. 186.

---

inshootni bir yildan каш boim agan muddatga ijaraga berish (574- 
moddaning 3-qismi) shartnomalari, davlat ro‘yxatidan o‘tkazish talab 
qilinadigan bitim bo‘yicha talabdan boshqa shaxs foydasiga voz kechish 
(FKning 320-moddasi 2-qismi) ni tuzishda ham namoyon boiadi. 
Ko‘rsatib o‘tilgan holatlarda dastlabki shartnomaning tuzilishi fuqarolik 
muomalasining quyidagi talabidan kelib chiqadi: FKning 366-moddasi
2-qismiga ko‘ra, notarial tasdiqlanishi yoki davlat ro ‘yxatidan 
o ‘tkazilishi shart b o ig a n shartnoma notarial tasdiqlangan yoki 
ro‘yxatdan o‘tkazilgan paytdan e’tiboran, notarial tasdiqlanishi va 
ro‘yxatdan o‘tkazilishi zarur boiganda esa, — shartnoma ro‘yxatdan 
o ‘tkazilgan paytdan e’tiboran shartnoma tuzilgan hisoblanadi. Mazkur 
turdagi shartnom alar asosida vujudga keladigan huquqni davlat 
ro‘yxatidan o ‘tkazish uchun esa, tegishli mol-mulkka nisbatan huquqni 
belgilovchi hujjatni ko‘rsatish talab etiladi, biroq bunday hujjatni har 
doim ham taqdim etish imkoni boimaydi (masalan, merosga boigan 
huquq to‘g‘risidagi guvohnoma meros ochilgan kundan e’tiboran olti 
oy o‘tganidan keyin beriladi (FKning 1146-moddasi 2-qismi), qurilishi 
tugallanmagan bino ko‘chmas mulk sifatida buyurtmachi mazkur bino 
rasmiylashtirilgandan so‘nggina mulk huquqiga ega b oiadi). Shu 
sababli davlat ro ‘yxatidan o ‘tkazilishi talab qilinadigan asosiy 
shartnomani tuzishning yagona kafolati bu darhol dastlabki shartnoma 
tuzish hisoblanadi.
Shu o‘rinda e’tirof etish joizki, konsensual xarakterga ega boigan, 
biroq davlat ro‘yxatidan o ‘tkazilishi talab qilinmaydigan shartno- 
malami tuzishda ham dastlabki shartnomadan foydalanish qonun 
hujjatlarida taqiqlanmagan. Biroq, bu holatda tuzilishi lozim boigan 
dastlabki shartnoma qonun hujjatlarida belgilangan talablarga amal 
qilib tuzilishi lozim b o iad i. Masalan, bunday turdagi dastlabki 
shartnomalarga forvard bitimlarni kiritish mumkin. 0 ‘zbekiston 
Respublikasining «Biijalar va birja faoliyati to ‘g‘risida»gi qonunida 
keltirilgan boiib, unga ko‘ra forvard bitimlar — real tovami yetkazib 
berish muddati kechiktirilgan holdagi oldi-sotdi bitimlaridir.1 Bunday 
holda dastlabki shartnomaning predmeti boiib, kelgusida ishtirokchilar 
o ‘rtasida asosiy faolni muayyan toiov evaziga topshirish to ‘g‘risidagi 
shartnoma tuzish hisoblanadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi FKning 361- 
moddasi 3-qismiga ko‘ra dastlabki shartnomada asosiy shartnomaning