‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1 0 ‘zbekiston Respublikasi 2001-yil 29-avgustdagi «Birjalar va birja faoliyati
to‘g‘risida»gi Qonunining 23-moddasi.

---

narsasini, shuningdek, boshqa muhim shartlarini belgilab qo‘yish 
imkonini beradigan shartlar bo‘lishi kerak. Bu shartlarning hammasi 
forvard shartnomalari tuzilayotgan paytda kelishib olinishi mumkin. 
Biija yoki boshqa vositachi yordamida forvard shartnomasini tuzish 
bunday vaziyatni bartaraf etishni chora-tadbirlaridan biri bo‘lib 
hisoblanadi. Bunda tomonlar bitim bo‘yicha kafolat oladilar, chunki 
forvard shartnomalar bo‘yicha birja savdosi qoidalari bitimlarning 
ushbu turi qat’iy sharhini beradigan va bitimni ikki xil ma’noda yoki 
uni garov sifatida sharhlash ehtimolligini istisno etuvchi bosh kelishuv 
deb hisoblash mumkin. Bundan tashqari, tomonlar biijaning hisob- 
kitob palatasiga shartnoma bajarilishini ta ’minlash maqsadida ma’lum 
bir pul mablag‘larini o ‘tkazishi mumkin.
Ta’kidlash lozimki, real shartnomalami tuzishga qaratilgan dastlabki 
shartnoma buzilishi oqibatida vujudga kelgan zarar, konsensual xarak- 
terdagi shartnomalami tuzishga qaratilgan dastlabki shartnoma bo‘yicha 
zararlarga qaraganda yuqoriroq bo‘ladi. Umumiy qoidaga ko‘ra, dastlabki 
shartnoma ikki tomonlama tusga ega hisoblanadi. Biroq ayrim yuridik 
adabiyotlarda dastlabki shartnoma faqat bir tomonlama bo‘lishi ko‘r- 
satilgan bo‘lsa', ayrim adabiyotlarda dastlabki shartnoma mazmuniga ko‘ra 
ikki tomonlama bo‘lishi ham mumkinligi e’tirof etilgan2. Dastlabki 
shartnomaga FKning 361-moddasi 1-qismida berilgan ta’rifdan kelib 
chiqib aytish mumkinki, mazkur shartnoma konsensual va tekinga 
tuziladigan shartnomalar jumlasiga kiradi. Binobarin, dastlabki shartnoma 
yuzasidan taraflaming asosiy shartnoma tuzish bo‘yicha majburiyatlari 
shartnoma tuzilgan paytdan boshlab vujudga keladi. Shartnoma yuzasidan 
taraflar olgan majburiyatlari yuzasidan haq to‘lash majburiyatini olmaydilar 
va bu o‘rinda ularning majburiyatlari teng deb e’tirof etiladi.
Dastlabki shartnomaning predmetini taraflar kelgusida mol-mulk 
berish, ishlar bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish haqida shartnoma (asosiy 
shartnoma) tuzish bo‘yicha harakatlari tashkil qiladi. Bu o ‘rinda ama- 
liyotchi mutaxassislaming dastlabki shartnomaning predmetini taraf- 
laming kelgusida shartnoma tuzish majburiyati tashkil etishi xususidagi 
fikrlariga3 qo‘shilib bo ‘lmaydi, zero «taraflarning majburiyatlari»