‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

ko'ringan qism lar ( kunga-boqar, besh ik-tervatar, nom oz-shom -gul)
hozirgi o'zbek tilida so'zlik xususiyatini yo'qotgan, bir so'z tarkibidagi
m a’noli qism (morfema)lar sanaladi.
Qo'shma so'zlar bitta so'z bo'lganidan, ularning qismlari orasiga
boshqa m a’noli qismni kiritib bo'lmaydi. Masalan, kungaboqar
so'zining
kunga
qismidagi -ga
ni boshqa kelishiklar bilan almashtirib bo'lmaydi.
Shuningdek, bu qism egalik, ko'plik shakllarini ham olmaydi. Ana shu
xususiyati bilan so'z birikmasidan va sodda so'zning ko'm akchi fe ’lli
shaklidan farq qiladi. Solishtiring: uxlab chiqdi —uxlamay chiqdi; kunga
qaradi
— 
кип qaradi
(so'z birikmasi). Qo'shma so'zlar qismlari birikib
bitta so'zning tarkibiga aylangani uchun ular ko'pincha sodda so'zlar
417

---

bilan sinonimik munosabatdabo'ladi. Masalan, o'sal qilmoq
— 
uyaltirmoq,
oq qilmoq — haydamoq, bayon qilmoq —so ‘zlamoq; kamchiqim
— 
pishiq,
shifobaxsh
— 
dori, hamnafas
— 
yaqin
va boshqalar.
Savol va topshiriqlar
m
1. Sodda va qo'shma so‘zlaming o ‘zaro farqini ayting.
2. Qo'shma so'zlam ing o'ziga xos xususiyatini bayon qiling. S o‘z
birikmasidan farqini ayting.
373-mashq.
 Yasama sodda so'zlarga, shuningdek, qo'shma so'zlarga
misollar yozing.
374-mashq.
Gaplarni ko'chiring. Ajratib ko'rsatilgan so'zlarning qaysi
usul bilan hosil qilinganligini aniqlang. Uni sodda so'zlar bilan almashtirib