‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

(T. M alik)
242

---

16 0 -m a sh q .
«X otin-qizlar ensiklopediyasi»dan olingan sh e ’riy 
parchalarni o ‘qing, undagi eskirgan so'zlarni alohida belgilang, ularning 
hozirda qo ‘llanilishini tushuntiring.
1. Onalar oyog‘i ostidadir 
Ravzayi jan n at-u jinon bog‘i,
Ravza bog‘i visoli istar ersang,
Bo‘l onaning oyog‘in tuprog‘i.
2. Yuz tum an порок erdin yaxshiroq,
Pok xotunlar oyog‘ining izi.
3. Boshni fido qilg‘il ano qoshig‘a,
Jismni qil sadqa ato boshig‘a.
4. Tun-kuningga aylagali nur fosh,
Birisin oy angla, birisin quyosh.
5. Onangdan bosh tovlama, oshmasin dardi,
Sharaf toji erur oyog‘in gardi.
6. Tozalikda sarvdan qolishmaydi gul,
Ammo vafo bobida sobit emas ul.
7. Yaxshi xotinlar safoyi zuhdidin 
Olam ichra gar yorug‘lik bo‘lsa fosh,
Y o‘q ajab, chunkim arab alfozida 
Istiloh ichra m uannasdur quyosh.
13.2. MATALLAR
|
Gramm atik jihatdan gap holida shakllangan, to ‘g‘ri m a’noda
•
qo‘Ilaniladigan, xalq donishmandligi natijasida vujudga kelgan 
barqaror birikmalar m atallar hisoblanadi.
M asalan,
Yaxshidan bog‘ qoladi, yom ondan dog‘.
Qimirlagan qir oshar.
M atallar ham xuddi maqollar singari xalqning hayotini uzoq davrlar 
mobaynida kuzatish orqali hosil qilgan hayotiy tajribasining ixcham shaklda 
ifoda topishidir.
243

---

161-mashq.
Sh. Shomaqsudov va Sh. Shorahmedovning «Hikmat- 
noma» («
0 ‘zbek maqollarining izohli lug‘ati») kitobidan olingan quyidagi 
izohni o'qing. Siz ham matallarga misollar keltirib, ularning variantlarini 
topib izohlang.
A W A L 0 ‘YLA, K E Y IN S O ‘YLA
Jamiyat a’zolari o ‘zaro munosabatlarda so‘zlashish odobiga qat’iy 
rioya qilishlari zarurligi ta’kidlanadi. Kishi aytadigan har bir so‘zi (gapi)ni 
aw al o'ylab olishi, so‘ngra so‘zlashi lozim. 
0 ‘ylamay aytilgan so‘z kishini 
ko‘pchilik oldida uyalib qolishiga, hatto fojeiy ahvolga tushishiga sabab 
b o iishi mumkin. «So‘zni koiigilda pishqarmaguncha, tilga kelturma va 
h a r n ek im k o ‘n g ild a b o r tilga surm a».