‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

-q
yasovchi vosita, 
tara
yasashga asos, 
taroq
yasalma hisoblanadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, so'z yasalishi tuzilishida yasashga asos qism 
bilan yasalm a o 'rtasid a m azm uniy bog'liqlik, m azm uniy davomiyiik 
bo'ladi. Yasalmada yasashga asos davom etadi. Masalan, 
tepki
so'zida 
yasalma bo'lib, 
-ki
yasovchi vositasida 
tep
so'zidan yasalgan. 
Tepki
yasashga 
asos qism m a’nosini davom ettiradi: 1. 
Tepki uchun xoslangan moslama
(otish qurolida). 2. 
Tepki zarbasi
(tepki yedi).
199-m ashq.
Hikmatli gaplarni o ‘qing, so ‘zlardagi yasalish hodisa-
larini aniqlab, ularni izohlang.
137

---

HAYO VA A N D I S H A H A Q ID A
Andishali odam yaxshilik doyasidir.
Hayo bilan andisha — qo‘sh ziynat.
Andisha — yaxshilik yo'li' a poyandoz.
Andisha — kelajak yo‘llarini m unaw ar etuvchi m ash’ala.
Hayosiz o ‘zining uyalmasligi bilan do‘stini uyaltiradi.
Andishali odam iffatli bo‘ladi.
Andishali muloqot — ulug‘lik belgisi.
Odamning hayo va andishasi — uning ko‘rkidir.
Vafo yo‘q yerda hayo yashamaydi.
Uyalish — insoniylikdan.
0
‘rinsiz uyalib, maqsadni ro'yobga chiqara olmaslik — noshudlikdir. 
Uyat — boshni yerga egadi.
Andishasizlikning hosili — xijolat.
200-mashq.
Matnni o ‘qing. 
Dor
 so‘zi bilan bog‘liq holatda hosil bo‘la-
yotgan yangi so ‘zlarga diqqat qiling, ularning yasalish o ‘rinlarini izohlang.
D or so‘zi hozirgi o ‘zbek adabiy tilida quyidagi m a’nolarda ishlatiladi:
1. Arqon va yog‘ochlardan iborat dorbozlik qurilmasi. Masalan: M en 
dor deganda mutlaqo boshqa bir narsani ko‘z oldimga keltirgan ekanman. 
0 ‘rda ustiga qurilgan dor Toshpo‘lat dorbozchining qurilgan doriga sira 
ham o ‘xshamasdi. 
(N. Safarov)
2. Kishini osib o ‘ldirish uchun o‘rnatiladigan maxsus qurilma. Masalan:
Qahr ila Xabbozni bardor etar.
D or boshina oni sangsor etar. 
(Durbek)
3. Kiyim quritish uchun tortiladigan arqon. Masalan:
Shoyi-shalpar ko‘ylagim yuvmay ilingan dorga,
Toleyimning yo‘qligidin yolg'onchi bo‘ldim yorga.