‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Ot va otlashgan so‘zlarga qo‘shilib, uni boshqa so‘zlarga
f
bog‘lab keladigan grammatik shakllar tizimi kelishik qo‘shim-
* 
chalari hisoblanadi.
Kelishik qo‘shimchalarining jam i kelishik uyasini tashkil etadi. Buni 
quyidagicha ko‘rsatish mumkin:
T /r
K elishik nom i
K elishik shakllari
M isollar
1.
B osh kelishik
—
0 ‘rik gulladi
2.
Q aratqich k elish igi
-ning
0 ‘rikning guli
3.
T ushum kelishigi
-ni
0 ‘rikni yem oq
4.
C hiqish kelishigi
-dan
0 ‘rikdan o lm oq
5.
J o ‘nalish kelishigi
-ga, -k a, -qa
O 'rikka to ‘ym oq
6.
0 ‘rin-payt k elish igi
-da
0 ‘rikda ko'rm oq
336
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yuqorida keltirilgan misollardan ko‘rinib turibdiki, tobe so‘z hokim
so‘zning m a’nosi talab etgan kelishik q o ‘shimchasini oladi. M asalan, 
o'tirmoq
so‘zida o ‘tirish joyi bilan bog‘lanish imkoniyati bor. Shuning 
uchun unga bog'langan so‘z o ‘rin kelishigini oladi. 
Yemoq
so‘zida esa 
bunday m a’no yo‘q. Shuning uchun u o ‘rin kelishigi olgan so'z bilan 
bog‘lana olmaydi. 
Yemoq
so'zida yeyiladigan narsa (obyekt) m a’nosi borligi 
uchun xuddi shunday m a’noga ega boMgan tushum yoki chiqish kelishigini 
olgan so'z bilan bog'lana oladi.
Kelishik qo'shim chalari biri o 'm id a ikkinchisi ko'pincha almashinib 
kelishi va birikma m a’nosiga ta ’sir etishi mumkin.
A w alo , og'zaki nutqda qaratqich kelishigi shakli bilan tushum
kelishigi shakli farqlanmaydi. H ar ikki kelishik uchun tushum kelishigi 
shakli qo'llaniladi, lekin bunday qo'llanish m a’noni o'zgartirmaydi.
Qaratqich kelishigi va tushum kelishigi shakllari bosh kelishik shakli 
bilan almashinishi mumkin. M asalan,