‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

•
Talaffuz qulayligiga intilish harakati tufayli nutq jarayonida
J tovushlar zanjirida turli fonetik o ‘zgarishlar ro‘y beradi.
Masalan, 
oq 
so‘zi asosiga 
-gach
qo‘shimchasini qo'shsak, asos oxiridagi 
chuqur til orqa 
q
dan so'ng til orqa 
g
undoshi kelib, chuqur til orqa 
tovushidan til orqa tovushiga birdaniga o ‘tishi qiyinlashadi. Taiaffuz 
noqulayligi vujudga keladi. Ana shu noqulaylikni bartaraf qilish, qulaylikka 
erishish uchun ikkinchi tovush ham chuqur til orqa tovushiga aylantiriladi.
Solishtiring: 
oqqach, soqqani, ekkani
kabi.
()u 
Nutq jarayonida talaffuz qulayligiga erishish harakati tufayli
w k etm a -k et k elayotgan tovu sh larnin g o ‘zaro t a ’siri natijasida
o ‘zgarishlarga uchrashi fonetik hodisalar deyiladi. Fonetik hodisalar
unlilarga ham, undoshlarga ham taalluqlidir.
97-mashq.
Ko‘chiring. Fonetik hodisalarning ostiga chizing.
Sariq — sarg‘ay, o ‘g‘il — o ‘g ‘lim, singil — singli, sust — susay, 
taro q -im — tarog‘im, o ‘rtoq-im — o ‘rtog‘im, bilak-i — bilagi, tirgak-i — 
tirgagi, sarimsoq-i — sarimsog‘i, tuф oq-i — tuprog‘i, kirpik-im — kiprigim.
98-mashq.
Matnni ko‘chiring, qanday fonetik hodisalar borligini aniq-
lab, ularning tagiga chizing. Imlo qoidasiga muvofiq qanday yozilishi
lozimligini k o‘rsating.
1. 
T o ‘yxonaga savzi to ‘g‘ragani chiqdik. 2. Bir borakan, bir yo‘g‘akan, 
qadim zamonda bir cholm inan kampir bo'lganakan. 3. C ho‘nchagimga 
yusso‘m solib, ko‘chaga chiqtim. 4. Devol ustida muchicha turipti.
99-mashq.
Quyidagi matnni orfoepiya qoidalariga rioya qilib o ‘qing,
s o ‘zlarning talaffuziga rioya qiling.
Oltin o ‘tda bilinadi, odam — m ehnatda. M ehnat bilan inoqlashsang, 
tan og‘rig‘in ko‘rmassan. Ko‘p islilovchi ko‘p yashaydi. M ehnat qilsang, 
k o ‘nglingga yorug‘lik tushadi. O dam lar sening chiroyingga, kiygan 
kiyimingga qarab emas, balki qilgan ishingga qarab turib baho beradilar. 
Yashash uchun foydali mehnat qilish kerakligini anglab yetish insonlikning 
birinchi shartidir. Dangasa va yalqovlar hech qachon sanoqda bo'lmaydi.