‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Bedilni o'qir edim
deydilar. Bedil 
kitob emas-ku!? 
Samovarda osh yedik
deymiz. Samovar ustiga o ‘tirib osh 
yeb ko‘ring-chi, kuyib qolasiz...
Hojiboy Tojiboyevning « 0 ‘zbekning gapi qiziq» ruknidagi bunday 
ichakuzdi hangomalarini ko‘p eshitgansiz va huzur qilib kulgansiz, lekin 
bu hangomalardan nima uchun kulishimiz sababini bilasizmi? Hojiboy 
Tojiboyevning m ah o rati shundaki, u so ‘zning t o ‘g ‘ri va k o ‘chm a 
m a’nolarini anglagan holda ko'chm a m a’nolarda qo ‘llangan so‘zlarning 
to ‘g‘ri m a’nosini izohlab, undan odamlarni kuldira oldi.
Yuqorida keltirilgan gaplar tarkibida kulgi qo‘zg‘atish uchun asos 
bo‘lgan so‘zlaming barchasi ko‘chma m a’noning bir turi — metonimiyaga 
asoslangan.
- 
Metonimiya
yunoncha 
metanymia
— qayta nomlash demakdir.
T 
Narsa va hodisalar o‘rtasida makon va zamondagi o ‘zaro
aloqadorlik asosid a birining nomini ikkinchisiga k o ‘chishi
metonimiya hisoblanadi.
Yuqoridagi misollarda shoir bilan uning asarlari (chunki shoir va 
uning asari o ‘rtasida ongimizda doimiy bog'lanish bor), choy ichiladigan
196
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

joy bilan choy qaynatiladigan buyum o ‘rtasidagi aloqadorlik asosida 
birining nom i ikkinchisi uchun ko'chgan:
Navoiyni qo 4ga oldim
deganda Navoiy asarlarini, 
Bedilni о ‘qir edim
deganda ham uning asarlarini tushunam iz.
M etonimiya asosida ko'chm a m a’no hosil qilish flkrimizni lo‘nda, 
ifodali, ta ’sirchan bayon qilishning bir yo‘li sanaladi.
Savol va topshiriqlar
•
1. M etonimiyada ko‘chma m a’no qanday asosda vujudga keladi?
2. M etonim iyaning m etaforadan farqini tushuntirib bering.
3. Metonimiya yo‘li bilan m a’no ko'chishga ikkita misol keltirib, m a’no 
ko‘chish sababini izohlang.
68-mashq.
G aplarni o ‘qing, aloqadorlik asosida so‘z m a’nosining 
ko‘chish o ‘rinlarini izohlang.
«Rossiya»ga qanday borsam b o 'lad i? (