‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

orqali bilish mumkin. Tekshirishlar chog‘ida konstruksiyaning ko'proq
shikastlangan uchastkalari, ekspluatatsiya jarayonida noqulay sharoitda qolgan
yuk ko'taruvchi elementlar ayon boiadi. Betondagi namiqqan joylar, himoya
qatlamlarining holati, zang bosgan yeriar kabi nuqsonlar tekshiruvda yaqqol
ko'zga tashlanadi. Shunday qilib, dastlabki tekshiruvlarda keyingi tekshiruvlar
uchun zarur boigan kerakli maiumotlar to'planadi.
Keyin texnik hujjatlar bilan tanishiladi. Bordi-yu, hujjatlar bo'lmasa, u
holda quyidagi maiumotlar to'planadi:
. obyekt qurilgan yil;
. obyektni loyihalashtirishda qo'llanilgan m e’yorlar (normalar) ;
. obyektni loyihalashtiigan va quigan tashkilotlar;
. tekshirilayotgan obyektga o'xshash boigan obyektning texnik hujjatlari.
Hujjatlarni o'iganayotgan paytda quyidagi hollaiga alohida e'tibor bermoq
76

---

talab etiladi: loyihaviy hisoblar, inshootlarning tarhi, bo'ylama va ko'ndalang 
qirqimlari, konstruksiya elementlari va tugunlarning detallashtirilgan ishchi 
chizmalari; inshootning fazoviy bikirligini ta’minlaydigan konstruktiv sxemasi; 
qurilish ashyolarining fizik-mexanik parametrlari; qurilish ishlari alohida 
ko'rinishlarining bajarilish muddatlari; ekspluatatsiya sharoitlari (yuk 
ko'taruvchi konstruksiyalarga tushuvchi yuklar; binoning tashqarisi va 
ichkarisidagi maksimal va minimal harorat; texnologik jarayonga bog'liq 
bo'lgan zararii ta’sirlan vibratsion ta’sirlar xarakteri; poydevorlaming cho'kishi 
va cho'kishlaming barqarorlashgan davri); qurilish va obyektni foydalanishga 
topshirish jarayonida, awalgi tekshiruvlarda nazorat komissiyalari qayd etgan 
kamchiliklar va ulami bartaraf etish bo'yicha bajarilgan ishlar; ta’mirlash 
va mustahkamlash haqida ma’lumotlar.
Tekshirilayotgan inshootning qurilish konstruksiyalari umumiy holda 
fizik, ximik, biologik va boshqa ta’sirlar ostida bo'lishi mumkin. Loyihalash 
jarayonida ba’zi real ta’sirlami hisobga olmaslik yoki inshootdan foydalanish 
davomida me’yoriy talablardan chetga chiqish ko'pincha shikastlanish va 
avariyalaiga sabab bo'ladi. Shunga ko'ra tekshirishlar chog'ida inshootga 
ta’sir etuvchi yuklarning aniq qiymatini aniqlash va ulami texnik hujjatlarda 
ko'rsatilgan miqdorlar bilan taqqoslash zaruriy talablardan biri hisoblanadi.
Yuk ko'taruvchi konstruksiyalarga tushadigan yukning miqdori qurilish 
ishlari olib borilayotgan vaqtning o'zida yoki undan keyin, ekspluatatsiya 
jarayonida me’yorlar ortib ketishi mumkin. Inshootga qo'yiladigan foydali 
yuklarning ortishi, konstruksiyalarga turli qo'shimcha jihozlarning osilishi, 
tomlarda qoming to'planishi, texnologik changlarning o'tirishi tufayli 
inshootda qo'shimcha yuklar paydo bo'ladi. Pollami ta’mirlashda qo'shimcha 
qatlamlami yotkizilishi oqibatida yopmalaiga tushadigan doimiy yuklarning 
miqdori ortadi. Binoni sinchiklab tekshiiganda ana shunday nuqsonlar 
ochiladi.
Yuk ko'taruvchi konstruksiyalarning holatiga harorat, namlik, 
shamolning tezligi va yo'nalishi, texnologik jarayonning agressivligi kabi 
qator tashqi muhit omillari ham sezilarli darajada ta’sir etadi.
Harorat va namlik konstruksiya elementlarida kuchlanish uyg'otadi, 
qurilish ashyolarida zang paydo qiladi. Harorat va namlik binoning ham 
tashqarisidan, ham ichkarisidan o'lchanadi. Sanoat binolarini tekshirishda 
gaz va suyuqlik, sochiluvchi va qattiq jismlar harorati o'lchanadi. Atrof 
muhitning harorat va namligi tekshiruv davrining boshidan oxirigacha o'lchab 
boriladi. Harorat va namlik oMchovlari natijalari tekshiruvlar davrida olingan 
meteostansiya ma’Iumotlari va tekshiruvlardan ilgari bu borada olib borilgan 
ko'p yillik axborotlar bilan taqqoslanadi.
Tashqi muhit agressivlik darajasi jihatidan uchga bo'linadi: