‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

66

---

5.6-rasm. SNIISK tipidagi bolg‘a:
1 — korpus; 2 — sh k a la ; 3 — urgich; 4 — d a sta ; 5 — fik sa to r.
Bu koeffitsientlar 5.5-rasmda keltirilgan grafiklardan olinadi. 
Mustahkamlikni aniqlashda aniqlik darajasini yanada oshirish uchun kerakli 
boMgan izlar (chuqurchalar) quyidagi formuladan foydalanib aniqlanadi:
n = 400 [(R 
- R . ) / R 
]2 K \
max 
m in 7 '
cp 
1
’
Bu yerda: R raax, R min, R — mustahkamlik chegarasining maksimal, 
minimal va o'rtacha qiymatlari;
К — olingan izlar soniga bog'liq holda aniqlanadigan koeffitsient, 
(5.5-rasm, в)
Elastik sapchish, ya’ni urilib qaytish (otskok) usuli materialning elastik 
xossasi bilan siqilishdagi mustahkamligi orasida bog'lanishning mavjudligiga 
asoslanadi. Bu asnoda asbob yaratishning ikki tamoyili bor. Ularning biri 
sinalayotgan material sirtiga prujina orqali siqilgan urgich (bayok)ning 
sapchib qaytishiga, ikkinchisi material sirtiga to'g'ridan to'g'ri urilib qaytishiga 
asoslanadi. Bularning birinchisi kengroq tarqalgan. Xorijda Shmidt 
bolg'asidan, MDH davlatlarida, shu jumladan 0 ‘zbekistonda, KM (Kiyevskiy 
metrostroy) bolg'alari va shu tipda SNIISKning tajriba zavodida ishlab 
chiqarilgan bolg'alardan foydalaniladi. 5.6-rasmda SNIISK tipidagi bolg'a 
tasvirlangan.
Ba’zan pistolet deb 
nomlanuvchi bu asbobda 
betonning mustahkamligi 
aniqlanadi. 
Sinovlar 
armaturadan 20 mm nari 
bo'lgan joylarda o'tkaziladi.
Bolg'a zarbidan paydo 
bo'lgan yumaloq izning 
diametri o'zaro tik ikki 
yo'nalishda o'lchanadi va 
o'rtacha qiymati qabul
qilinadi. Betonni sinashda 
4 — sh apch a; 5 — burchak m asshtabi.
5.7-rasm. Fizdel bolg'asi: