‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

Fe’l -terminlarning yasalishi. 
0 ‘zbek terminologiyasi tizimida qa- 
tor affikslar yordamida asosan ot va sifatlardan, ayrim hollarda esa boshqa 
so ‘z turkumlardan yasalgan fe’l - terminlarning katta miqdorda qo‘llanishi 
kuzatiladi.
Ism asoslardan fe’l - terminlar yasashda quyidagi modellar ishtirok 
etadi:
-la
affiksli so‘z yasovchi model
Ushbu o ‘ta mahsuldor model quyidagi m a’no-mazmunli fe’l - ter­
m inlam i yasashda xizmat qiladi:
a) jarayon, ish-harakat, natijani ifodalaydi: 
hisob-la-, yiring-la-,
sham ol -la-, sud-la-, em-la-, o ‘g ‘ir-la -
(o‘g ‘ri
), payvand-la-, dalil-la-, lit-
senziya-la-
va sh.k.;
b) boshlang‘ich asosdan anglashilgan narsa-predmet, buyum bilan 
birga qilinadigan harakatni bildiradi: 
beton-la-, asfalt-la-, tormoz-la-,
shtamp-la-, egov-la-, shifr-la-, press-la-, kumush-la-, bomba-la-, urug'-
la-, kavshar-la-, parm a-la-
va sh.k.;
v) kimnidir yoxud nimanidir boshlang‘ich asosdan anglashilgan nar­
sa-predmet, buyum, modda ta’siriga yo‘liqtirish, duchor qilishni bildiradi/ 
o ‘q-la-, moy-la-, lok-la-, sement-la-, sirka-la-, tuz-la-,yod-la-, sir-la-
vash.k.;
g) dastlabki asosga xos belgi-xususiyat, sifat, fazilat, xossa, shakl, 
tuzilishga ega b o ‘lmoq m a’nosini anglatadi: 
yax-la-, qurt-la-, muz-la-,
sho ‘ra-la-, gul-la-
va sh.k.;
d) boshlang‘ich asosga oid bo ‘lgan xususiyat, xossa, fazilat, ko ‘rinish, 
tuzilish, shakl haqida kimgadir yoxud nimagadir xabar berish m a’nosini 
ifodalaydi: 
ayb-la-, saf-la-, dud-la-, chegara-la-, jazo-la-, ко ‘l-la-, kur-
tak-la-
va sh. k.
- 
Ian
affiksli so‘z yasovchi model
M azkur sermahsul model tubandagi m a’noli fe’l - term inlam i hosil 
qiladi:
83

---

a) dastlabki asosdan anglashilgan narsa, buyumga egalik qilishni 
bildiradi: 
qurol-lan 
yaroq-lan-, kasal-lan-, xasta-lan-, qopqoq-lan-, ko-
jux-lan-
va sh.k.;
b) natijani anglatadi: 
qadoq-lan-, kristal-lan-, gaz-lan-, gudron-lan,
botqoq-lan-, osh-lan-, butoq-lan-, tormoz-lan-, davo-lan-
va sh.k.;
v) boshlang‘ich asosdan anglashilgan biron narsaga duchor b o ‘moq, 
uning ta ’siri ostida qolmoq m a’nosini ifodalaydi: 
zarar-lan-, foyda-lan-,
jazo-lan-, zahar-lan-
va sh.k.;
g) jarayon nomini bildiradi: 
sur-lan-, sir-lan-, nur-lan-, oziq-lan-,
o ‘g ‘it-lan~, oksid-lan-, loyiha-lan-, imzo-lan-, sarf-lan-, saf-lan-, xrom-
lan-, ion-lan-
(Kononov 1960; 249-250) va sh.k.
- 
lash
affiksli so‘z yasovchi model
-lash
affiksli m azkur sermahsul model boshlang‘ich asosning leksik 
m a’nosidan kelib chiqib, qator fe ’l - terminlami yuzaga chiqaradi.
Boshlang‘ich asosdan anglashilgan xususiyat, xossa, fazilat, shakl, 
holat, vaziyatga egalik qiluvchi jarayon yoxud pirovard natija yoki dast­
labki asosdan anglashilgan narsaga aylanish, o ‘tish jarayonini ifodalaydi 
(Kononov 1960; 251) : 
xira-lash-, sodda-lash-, o'troq-lash-, chet-lash-,
standart-lash-, sust-lash-, konsentratsiya-lash-, demokrat-lash-, ra-
dio-lash-
, 
markaz-lash-, kompyuter-lash-
va sh.k.
-lashtir
affiksli so‘z yasovchi model
-lashtir
(-lash-tir) qo‘shimchali bu o ‘ta unumli model jarayon, nati­
ja, belgi-xususiyat, shakl, vaziyat, holat nomini ifodalovchi fe’l - ter- 
m inlar yasaydi: 
gaz-lashtir-, elektr-lashtir-, sikl-lashtir-, chet-lashtir-,
chuqur-lashtir-, shablon-lashtir-, ekran-lashtir-, qalbaki-lashtir-, mash-
ina-lashtir-, mexanizatsiya-lashtir-, militarizatsiya-lashtir-, kompyut-
er-lashtir-, legal-lashtir-, robot-lashtir- va
sh.k.
-lashtiril
affiksli so ‘z yasovchi model
-lashtiril
(-lash+tir+il) qo‘shimchali bu qolip jarayon, natija, belgi-xu­
susiyat nomini anglatuvchi fe ’l - terminlami hosil qiladi: 
mashina-lashtiril
-, 
maxsus-lashtiril 
mahalliy-lashtiril
- 
mexanizatsiya-lashtiril-, kompy-
uter-lashtiril-, milliy-lashtiril-, ixtisos-lashtiril-, avlomat-lashtiril-, aniq-
lashtiril-, demokrat-lashtiril-, yer-lashtiril-, robot-lashtiril-
va h. k.