‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi X. K. Aripov, A. M. Abdullayev

+ x^q 1 + ... + x_mq m ; (11-1)
bu yerda: x. — razryad koeffitsienti (x= 0...g—1);
q. — vazn koeffitsienti.
q soni ham butun, ham kasr son bo‘lishi m um kin. Raqamning
pozitsiya tartibi x. razryad deb ataladi. q ning musbat darajaga egawww.ziyouz.com
kutubxonasi
bo‘lgan razryadi xq sonning butun qismini, manfiy darajaga ega bo‘lgan
qismi esa — kasr qismini hosil qiladi. xn_/ va x_m raqamlar mos ravishda
sonning katta va kichik razryadlari hisoblanadilar. Ikkilik sanog‘ida
q = 2, o ‘nlik sanog‘ida m = 10. Sanoq asosi qancha katta bo‘lsa,
m azkur sonni ifodalashda shuncha kam m iqdorda razryad talab
qilinadi, demak, uni uzatish uchun kam vaqt sarflanadi.
Boshqa tom ondan, q asosga ega bo‘lgan sonni elektr signallar
yordam ida ifodalash uchun, chiqishida turli q elektr signallar
shakllantiruvchi elektr qurilma talab qilinadi. Demak, q qancha katta
bo‘lsa, elektron qurilma shuncha ko‘p turg‘un diskret holatlarga ega
bo‘lishi kerak. q ortishi bilan chiqish signalining diskret sathlari orasidagi
farq kamayib boradi. Demak tashqi ta’sirlar natijasida xatoliklar yuzaga
kelish ehtimoli ortadi va qurilma murakkablashib ketadi.
M a’lumki, uchlik tizim (q =3) eng sam arali, ikkilik (q =2) va
to ‘rtlik (q = 4 ) tizim lar esa un d an quyi h iso b lan ad i. Y etarli
xalaqitbardoshlikni ta’minlashda q ni tanlash mezoni bo ‘lib, apparat
xarajatlarini minimallash hisoblanadi. Bu m unosabatda ikkilik tizim i
tanlangan, chunki elektron qurilm alar faqat ikkita turg‘un holatga
ega bo‘lishi kerak. U holda, bu tizim da signallarni ajratish uchun
faqat: impuls borm i yoki yo‘qmi? degan savolga javob berish kifoya
b o ‘ladi. M asalan , o ‘nlik son X=29 ikkilik tiz im d a quyidagi
ko‘rinishda
29 = l-24+ l-23 + 1-22 + 0-2 '+ 1-2°,
simvol ko‘rinishda esa — 11101 raqamlar ketma-ketligi bilan ifodalanadi.
Shunday qilib, ikkilik sanoq tizim ida ixtiyoriy sonni 0 yoki 1
raqamlari yordamida yozish mumkin ekan. Bu sonlarni raqamli tizimda
ifodalash uchun elektr kattalik (potensial yoki tok) jihatidan bir-biridan
aniq farqlanuvchi, ikkita holatni egallashi m umkin bo‘lgan qurilmaga
ega b o ‘lish yetarli hisoblanadi. Bu kattaliklardan biriga 0 raqam i,
ikkinchisiga esa 1 raqami beriladi.
Hisoblash texnika qurilmalari bilan ishlashda 2, 8, 10, 16 asoslarga
ega bo'lgan pozitsion sanoq tizim lari bilan to ‘qnash kelinadi.
Raqamlarni bir sanoq tizimidan ikkinchisiga o‘tkazish uchun quyidagi
qoidalar mavjud:
1-qoida. Kichik asosga ega bo‘lgan sanoq tizim idan katta asosga
ega bo‘lgan sanoq tizimiga o ‘tishda (11.1) ifodadan foydalaniladi.
Misol. Л"2= 10112 ikkilik sonini J 10o ‘nlik soniga o'zgartiring.www.ziyouz.com
kutubxonasi
Yechimi. (11.1) ga asosan q =2 uchun