‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. N. V aliyev

L'  n u qta orqali  J 'v a   4' nuqtalar  aniqlanadi.
6.  Sferaning  shaxsiy  soyasi  ellipslar  k o ‘rinishida  tasvirlanadi. 
Q ’V   va  M"C"  lar  ellipsning  katta  o ‘qi,  1"2"  va  3'4 ’  lar  kichik  o ‘qi 
hisoblanadi.  Proyeksiyalardagi  ellpislarning  qo‘shim cha  oraliq  nuq- 
talari  aniqlangandan  keyin  lekalo  yordam ida  ravon  egri  chiziq  — 
ellipslar chizib  chiqiladi.
Sferadan  H  ga tushayotgan  soya  ham   ellips  b o ‘lgani  u ch u n   uni 
t o ‘rt  m arkazli  ovalga  alm ashtirib  chizish  m um kin.  S hu  ta rtib d a 
sirtning  shaxsiy soyasi  ham   to ‘rt  markazli  ovalga  almashtirilib  chizi- 
lishi  mumkin.
138

---

7.19-rasm , 
a
 
da  berilgan  aylanish  sirtidan  tushuvchi  va  shaxsiy 
soyalarni xuddi  sferadagi  kabi bajarish  mumkin.
8-m asala.  Aylanish  sirtining  shaxsiy va  tushuvchi  soyalari  yasal­
sin  (7.19-rasm).
1.  Sirtda  bir  nech a  parallellar  tanlanadi.  Buning  u ch u n   oldin, 
sirtning  frontal  ocherkiga  s" ga  parallel  qilib  urinm a  nur  o ‘tkaziladi 
va  unga  perpendikular  chiziq  1"  nuqtadan  o ‘tkazilgan.  H osil  b o ‘l- 
gan  C" nuqtadan  eng  yuqori  sirt  parallel  o'tkaziladi.
2.  Oraliq  parallel  ixtiyoriy tanlab  olinadi.  Shu  ikkala  parallelning 
m arkazlari  0 " ,  va  0 " 2  lam in g   soyalari  H  da  an iq lan ad i  h am d a 
^   ///’  O'2U lardan  mos  holda  o ‘z  parallelariga  teng  aylanalar  chizi- 
ladi.
3.  U shbu  parallellar  va  sirt  asosiga  urinadigan  qilib  egri  chiziq 
chizib  chiqiladi.  Shunda  aylanish  sirtidan  tushayotgan  soya  bajaril- 
gan  b o ‘ladi.
4.  Sirtning  shaxsiy soyasini  aniqlash uchun  tushauvchi  soyadagi 
egri  chiziqning  sirt  parallellari  -   aylanalar  bilan  urinib  o ‘tayotgan 
nuqtalari  B'H,  C'H,  L' H,  N 'H lardan  yoritish  nuri  s'  ga  teskari  y o ‘- 
nalishda parallel  to ‘g‘ri  chiziqlar  o'tkaziladi.  Bu  o ‘tkazilgan  chiziq­
lar  orqali  В,  C,  L,  N  nuqtalarning  aw al  H  da  keyin  V da  sirt  paral- 
lellaridagi  o ‘rinlari  aniqlanadi.
5.  Sirtdagi  shaxsiy  soyaning  eng  yuqori  nuqtasi  T   va  T"  larni 
aniqlashda,  qulay  b o'lishi  uch un ,  s'  yorug‘lik  y o ‘nalishi  X  o ‘qqa 
nisbatan  parallel  vaziyatga  almashtiriladi,  ya’ni  45°  burchakka buri- 
ladi.
6.  Sirtning  frontal  proyeksiyasida  shaxsiy  soyasi  chegarasi  aniq- 
lab  olinadi va  bu  egri  chiziq  sirt  konturi  bilan  kesishguncha  davom 
ettirilib  T" nuqta topiladi.  T '  dan  proyeksiyalami  bog‘lovchi  chiziq 
orqali  T   topiladi.
7.19-rasm ,  b  dagi  O 'T   masofa  7.19-rasm ,  a  ga  olib  o ‘tiladi  va 
proyeksiyalam i  bog‘lovchi  chiziqlar  yordam ida  T   n u q ta  topiladi. 
U shbu yasashlar yo‘nalish  (strelka)lar bilan  ko‘rsatilgan.
Bundan tashqari,  awal,  7.19-rasm,  a da  T' nuqtani  138-rasm,  b dagi 
kabi  aniqlab  olib,  keyin uni  Я  da  aniqlash  ham   mum kin.
H ar  qanday  aylanish  sirtidan  tushuvchi  va  shaxsiy  soyalarni  ba- 
yon  etilgan usullardan  foydalanib  bajarish  mum kin.  Bulardan  tash­
qari  maxsus  adabiyotlarda boshqacha usullar to ‘g‘risida to ‘liq  m a ’- 
lum otlar yoritilgan.
139

---