Ўзбек дипломатияси тарихидан

1. Бу асар рус тилига таржима қилиниб, 1992 йияда Қозоғистонда
нашр этияди. Қаранг: Утемиш-хаджи. Чингиз-наме. Факсимиле, перевод,
транскрипция, текстологические примечания В. П. Юдина. Подготовила
к изданию Ю.Г. Баранова, комментарий и указатели М.Х. Абусеитовой.
Отв. ред. Б.А. Ахмедов, Алма-Ата, 1992.
2. “Шажарайи турк ” Кирилл алифбосида 1992 йилда Тошкентда
босмадан чиққан: Абулғозий, Шажарайи турк. Нашрга тайёрловчилар
Кувоммиддин Муниров, Қозоқбой Маҳмудов. Масъул муҳаррир ва сўзбоши
муаллифи Б.А. Аҳмедов, “Чўлпон”, Т., 1992.
3. Мунис “Фирдавс ул-иқбол ’да бу асар ҳақида қуйидагиларни ёзиб
қолдирган: “Анинг замонида (Шерғозихон, 1714-1727) фузалодин мавлоно
Саййид Муҳаммад Охунддир, ким онинг аждоди ва ансоби ва аҳволоти
ва ф ут уҳот ида “Гулш ани иқбол ” ном ли бир т арих битибдур.
Мусажжиҳат ва тарсиот ва истиорот ва мажозот ва саноъи била
ораситадир, аммо ҳануз мунъадад ёзилмадур эрди. Бухоро фузалосининг
қўлига тушуб, ҳасаддин ҳар достонидин жузу жуз ва варақу варақ
мақтуъ этиб, бурда-бурда қилиб зоеъ қилибдурлар”. Мунис бу воқеа
ҳақида хабар берар экан, асарни йиртиб ташлаганларни лаънатлаб,
охирида шундай арабий калимани келтиради: “Худоё худованди! Ушбуни
ким топтаган бўлса, унинг зурриётини қирқ, зурриётдан маҳрум қил ”.
Қаранг: Мунис, Фирдавс ул-иқбол, Ўзбекистон Республикаси Фанлар
Академияси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти,
қўлёзмалар мажмуаси, тартиб рақами 5364, 134а 2-бет.
133

---

тарихи” асарлари вужудга келади. У лар ж аҳон тарихнавислигида 
“ Хива с о л н о м ал ар и ” ном и н и олган. Бу тарихий м анбаларни нг 
ҳар бири га кўзга кўринган ш арқш унослар ю ксак баҳо берганлар. 
Х ориж ий м ам лакатларда (ж ум ладан, А Қ Ш д а) уш бу қим м атли 
сол н ом ал арн и қар том он л ам а чуқур ўрган и ш и ш лари бош лаб 
ю борилган. А м м о бизда \о зи р гач а аж д одларим издан қолган ана 
ш у а ж о й и б а с а р л а р б и р бутун с и л с и л а с и ф а т и д а ў қ у в ч и л ар
эътиборига ҳавола этилганича й ў қ .1
Хоразм тар и х н ави сл и ги м актаби га о и д эслати лган б и ти к л ар
маълум бир тарихий даврда М а р к а зи й О с и ё н и н г уш бу м и н тақ а- 
с и д а рўй б е р г а н с и ё с и й в о қ е а л а р , и қ т и с о д и й ва м з д а н и й
ўзгариш лар тўғрисида б еқи ёс қи м м атл и м аълум отлар б ер и б ги н а 
қолм ай, у н и н г ж аҳондаги б о ш қ а давл атл ар б илан о л и б борган 
таш қи ал о қал ар и , б и р и н ч и навбатда Х ива х о н л и ги н и н г халқаро 
м уносабатлари ҳақида ҳам ғоят эъ ти б о р л и м аълум отлар беради. 
Бу ҳ о л , б и р и н ч и д а н , Т у р к и с т о н т у п р о ғ и д а қ а д к ў т а р г а н
х о н л и к л а р н и н г ўз қоб и ғи га ўралиб қол м асд ан б о ш қ а халкдар, 
у з о қ - я қ и н м а м л а к а т л а р б и л а н у зв и й су р атд а м у н о с а б а т л а р
ю ритиб к ел ган л и ги н и , и к к и н ч и д а н , ан а ш у х о н л и к л ар таш қи
сиёсат ю ритиш и м к о н и я ти га ҳам эга б ў л ган л и к л ар и н и нам оён
этади.
Хива солном аларида х о н л и к н и н г та ш қ и си ёси й -д и п л о м ати к , 
и қ т и с о д и й ва м а д а н и й а л о қ а л а р и г а д о й р м а ъ л у м о т л а р н и
ж уғроф ий ж иҳатдан қуйидагича и з о ^ а ш мумкин:
1. Т уркистон қалам равидаги ўзбек х он л и кл ари - Бухоро ва 
Қ ўқон билан ол и б б орилган алоқалар;
2. Я қ и н ва Ўрта Ш а р қ д авл атл ар и - Т у р к и я , Э р о н ҳамда 
А ф ғонистон б илан ю ритилган м уносабаталар;
3. Россия, қисм ан Б ритания Ҳ и н д и стон и б илан мавжуд бўлган 
алоқалар.