Ўзбек диалектологияси

п а й м / /п а й — и м, 
ад . тил. 
Фикр 
//қип.лаҳ. 
п и к р / / п и к
и р 
, ад.тил фурсат қип.лаҳ. 
п у р с а т 
ва б. Бу товуш қадимги туркий 
тилда учрамайди. У эски туркий ва эски ўзбек тилларида ўзлашган 
сўзлар ҳисобига пайдо бўлди. Ш унинг учун айрим бош қа туркий 
тилларда ва барча ўзбек лаҳжаларида 
ф 
фонема сифатида мавжуд эмас.
Ўзбек адабий тилига ўзлашган сўзлардан кириб келган сирғалувчи 
ж 
ундош и барча ўзбек ш еваларидагидек қ и п ч о қ лаҳж асида ҳам 
мустақил ф онема сиф атида учрамайди. 
Аждар, журнал 
тарзидаги 
с ў з л а р д а к е л а д и г а н с и р ғ а л у в ч и
ж
а ф ф р и к а т
ж
т о в у ш и г а
алмашади.Чунки қипчоқ лаҳжасида аффрикат 
ж,
товушининг худди 
қозоқ, қирғиз, қорақалпоқ тилларидагидек истеъмол доираси кенг. 
Ж,ол 
(йўл), 
Жомарит 
(жумард), 
Ждр 
(жар), 
Ждқшм 
(яхши), 
жақьш
(яқин), 
Жора 
(жўра), 
жоғари 
(йуқари).
Титроқ, сонор 
Р 
ундоши қипчоқ лаҳжасида тил олди, тил орқа 
шаклда бўлиб, худди қадимги туркий тилдагидек сўз бошида келмайди.
Ь1райқан, ирайис, ораза, орамал 
каби. Бу ҳолат ҳозирги айрим туркий 
(қозоқ, қорақалпоқ, қирғиз каби ) тилларда ҳам сақланиб қолган.
Н, 
бурун товуши қи п ч оқ лаҳжасида қипчоқ гуруҳига тааллуқпи 
туркий тиллардаги каби икки вариантлидир. Тил орқа унлилар билан 
келадиган 
Н,1 (тан, ақ, қан- қолиқ, бармц, чабмц 
каби) ва тил олди 
унлилари билан келадиган 
Н,2 (кэц, тэц, кецўл, сицил, миц, е к е ц э,
ў к е ц е) 
шакллари мавжуд.
Қ и п ч о қ лаҳж асида 
к, г, ғ, қ, 
ундош лари м устақил ф о н ем а. 
Қўлланилиш жаҳатидан ўзбек адабий тили ва бошқа шевалардан ф арқ 
қилмайди.
Аммо, бир томондан, улар мазкур лаҳжада оҳангдошлик қонуният 
билан боғлиқ равишда бир-бирига тил олди ва тил орқаликда вариант 
бўлиб келиш билан, иккинчи томондан, баъзан сўз охирида иккиламчи 
в
ундошига айланиш билан ўзига хосликларга ҳам эга. Қиёсланг: