Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Mikoriza. 1881 yili polyak olimi F.M.Kamenskiy mikoriza xodisasini kashf etadi. O’simliklar ildizi bilan zamburug’lar orasidagi simbioz mikoriza deb ataladi. Mikoriza ko’pchilik daraxtlar va g’alladoshlar oilasining vakillari orasida uchraydi. Mikorizada zamburug’ giflari o’simlikning ildizlari orasiga o’sib kiradi. Mikorizani zamburug’lardan fikomitsetlar, askominetlar va bazidiyali zamburuglar hosil kiladi. Bu tabiatda keng tarqalgan hodisa bo’lib, ektotrof va endotrof formalari bor.
Ektotrof mikorizada zamburug’ gifalari o’simlik ildizini hamma tomondan o’rab oladi, o’simlikning ildiz tukchalari nobud bo’lgan bo’ladi (17-rasm).

17-rasm. Ektotrof mikoriza: a- chetan ildizi; b - dubning mayda ildizi
Endotrof mikorizada zamburug’ gifalarining faqat bir qismigina ildizning yuza qismida bo’lib, asosiy qismi ildizning parenxima hujayralari orasiga o’sib kiradi, ildiz tukchalari tirik bo’ladi.
Zamburug’ gifalari o’simlik ildizining shimish yuzasini oshiradi, shu bilan birga o’simlik o’zlashtira olmagan anorganik va organik birikmalarni eritadi. O’simlikni azot bilan ta’minlaydi, ya’ni organik qoldiqlarni parchalab, ammiakli birikmalarga aylantiradi. Bundan tashqari, mikoriza zamburug’lari tuproqdan fosforli birikmalarni olish ham o’simlikka yordam beradi. (Endotrof mikoriza)
Havo mikroflorasi. Havo mikroflorasi tuproq va suv mikroflorasi bilan bog’liq, chunki havo bular ustida joylashgan bo’ladi. Agar tuproqda va suvda mikroorganizmlarning ko’payishi uchun sharoit bo’lsa, havoda mikroorganizmlar ko’paya olmaydi. Havoga mikroorganizmlar chang bilan birga ko’tariladi, keyin yana tuproqqa o’tadi. Havoda oziq moddalar yetishmaganda yoki ulьtrabinafsha nurlar ta’siridan bakteriyalarning bir qismi nobud bo’ladi. SHuning uchun havoda mikroblar soni tuproq va suvdagiga nisabatan kam bo’ladi.
Havo mikroflorasida kokklar, sartsinalar, tayoqchasimonlar, mog’or zamburug’larining sporalari, turushlar va boshka mikroorganizmlar uchraydi. SHahar havosida mikroorganizmlar ko’p, qishloqlar havosida kam bo’ladi. Ayniqsa, o’rmonlar, tog’lar havosi toza bo’ladi. Yer yuziga yaqin havo tarkibida mikroblar soni ko’p bo’lib, yuqoriga ko’tarilgan sayin kamayib borishini Mishustin kuzatgan. 1m³ havoda 5000-300000 ga yaqin bakteriya bo’lishi aniqlangan (16-jadval).
7-jadval
Moskva shahri havosi tarkibidagi mikroblar soni

1 m^3 dagi mikroblar soni	Tekshirish uchun olingan havoning yer yuzidan balandligi, m
5000 3000 1700 6000	510 500 1000 2000

Yozda, bahorda, kuzda mikroorganizmlar ko’p bo’lsa, qishda kamayadi. Buni parijlik Mikelya tekshirgan (8-jadval).
Bakteriyalar orasida kasal tug’diruvchi vakillari ham ko’p uchraydi: sil tayoqchalari, streptokokklar, gripp viruslari, ko’kyo’tal tayoqchasi va boshqalar ana shular jumlasidandir. Gripp, qizamik, ko’kyo’tal faqat havo tomchilari orqali yuqadi, ya’ni aksirganda mayda aerozol tomchilar o’zida bakteriyalar tutgan bo’lib, havoga tarqaladi, atrofdagi odamlar nafas olishi natijasida kasallanadi.
8 - jadval
Yil fasllariga qarab mikroblar sonining o’zgarishi

Yil fasllari	1m^3 havodagi bakteriyalar soni	1m^3 havodagi mog’or zamburug’lar soni
Qishda Baxorda Yozda Kuzda	4305 8080 9845 5665	1345 2275 2500 2185

Buning oldini olish maqsadida yashaydigan xonalar havosini doim tozalab turish zarur. Yozda ko’chalarga suv sepib, chang ko’tarilmasligiga, ko’kalamzorlashtirish ishlariga ahamiyat berish kerak. Ignabargli o’rmonlarga sayohat kilish odamning salomatligi uchun muhim ahamiyatga ega.