Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

1. Fotolitotrofiya - bu tipda ovqatlanuvchi mikroorganizmlar yorug’lik energiyasini ishlatib SO₂, N₂O dan foydalanib hujayra moddalarini sintezlaydi. Bu guruhga tsianobakteriyalar va qirmizi oltingugurt bakteriyalari misol bo’la oladi.
2. Fotoorganogeterotrofiya - bu tipda ovqatlanuvchi bakteriyalar fotosintezdan tashqari, oddiy organik moddalarni ishlatishi mumkin. Bu guruhga qirmizi nooltingugurt bakteriyalari kiradi.
3. Xemolitoavtotrofiya - bu tipda ovqatlanuvchi mikroorganizmlar energiyani anorganik birikmalarning (N₂, NN₄^, NO₂^, Fe^2, N₂C, C, CO₃^2, C₂O₃²Ї, SO), oksidlanishidan oladi. Bu jarayon xemosintez deyiladi. Xemolitoavtotroflar hujayrani komponentlarini sintez qilishi uchun uglerodni SO₂ dan oladi. Temir va nitrifikator bakteriyalar xemosintezini 1887-1990 yillarda S. N. Vinogradskiy kashf etgan.

2NH₃ + 3O₂  2HNO₂ + 2H₂O + 658 kJ

2HNO₂ + O₂  2HNO₃ + 180 kJ
4FeSO₃ + O₃ + 6H₂O  4Fe(OH)₃ + 4SO₂ + 167 kJ
2N₂ + O₂  2N₂O + 575 kJ

4. Xemoorganogeterotrofiya - bu tipda ovqatlanuvchi mikroorganizmlar kerakli energiya va uglerodni organik moddalardan oladi. Misol qilib, tuproq va boshqa substratlardagi aerob va anaerob mikroorganizmlarni ko’rsatish mumkin. Bularga saprofit, parazit mikroorganizmlar kiradi.
Mikroorganizmlarda miksotrof ovqatlanish tipi ham uchraydi. Bu tipda ovqatlanadigan mikroorganizmlar bir vaqtning o’zida ham organik modda ham mineral birikmalarni oksidlaydi yoki ular uchun uglerod manbai bo’lib, karbonat angidrid va organik moddalar xizmat qiladi.
Tabiatda keng tarqalgan mikroorganizmlardan yana bir guruhi metiltroflar bo’lib, ular o’sish uchun kerak energiya va uglerodni bir uglerodli moddalardan ( metan, metanol, formiat, metilamin) oladi. Ular boshqacha S₁-o’zlashtiruvchi formalar (shakllar) yoki metiltroflar deyiladi.
Mikroorganizmlar tomonidan karbonat angidridning o’zlashtirilishi.
Avtotrof mikroorganizmlar o’stirilganda, ularni SO₂ bilan ta’minlash uchun oziqa muhitiga natriy bikarbonat qo’shiladi va shu orqali yopiq idishdagi havoda SO₂ mavjudligi ta’minlanadi. Karbonat angidridni puflab kirgizsa ham bo’ladi.
Geterotrof, o’sishiga organik manba talab qiluvchi mikroorganizmlarga ham SO₂ zarur. qonda, to’qima yoki ichaklarda parazitlik qilib yashaydigan ko’pgina mikroorganizmlar karbonat angidridning ancha yuqori kontsentratsiyasiga moslashgan. SHuning uchun bunday bakteriyalar karbonat angidrid bilan boyitilgan (10% hajm) muhitda o’stiriladi.
Mikroorganizmlar o’zlashtiradigan azotli va boshqa organik va mineral birikmalar. Eng qulay azot manbai ammoniy tuzlaridir. Ba’zi prokariotlar molekulyar azotini qaytarish xususiyatiga ega, boshqalari azotni aminokislotalardan oladi.
Oltingugurt hujayrada sulfogidril guruhlar sifatida uchraydi. Ko’pgina mikroorganizmlar oltingugurtni sulfatlardan qaytarib oladi. Ba’zilari esa vodorod sulfid yoki tsisteinni oltingugurt manbai sifatida ishlatiladi.
Fosfor. Nuklein kislotalar, fosfolipidlar, kofermentlar tarkibiga kiradi. ATF, ADF tirik organizmlar tomonidan energiyani akkumulyatsiya qilishda ishlatiladi. Fosforsiz mikroorganizmlar rivojlanmaydi. Fosforning eng yaxshi manbai ortofosfor kislotasining tuzlaridir.