Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Ishning borishi: Bu mashg’ulotni o’tkazish uchun quyidagi shartlarga amal qilish kerak: anorganik tuzlardan oziq modda tayyorlash;
oziq modda tarkibida organik moddalar bo’lmasligini ta’minlash;
uni havo bilan yetarlicha darajada ta’minlash;
oziq modda tarkibida ishqoriy sharoit yaratish uchun unga oq bo’r qo’shish; bakteriyalarning rivojlanishi uchun zarur haroratni yaratish.
Nitrifikatsiya jarayonining birinchi fazasida ishtirok etadigan bakteriyalarni to’plash uchun 100 ml suvga tubandagi tuzlar kristali qo’shib eritiladi.
NaNO₂ – 0.1 g K₂HPO₄ – 0.05g
Na₂CO₃ – 0.1 g MgSO₄ – 0.03 g
NaCL – 0.05 g FeSO₄ 7H₂O – 0.04 g
Tayyorlangan eritmalar Vinogradskiy kolbalariga 5-10 ml dan quyiladi va har biriga bir chimdimdan tuproq qo’shib aralashtiriladi, so’ngra kolbalarning og’zi paxta tiqin bilan berkitilib, 30⁰ issiq termostatga joylanadi. Oradan 15-20 kun o’tgach, birinchi fazada nitrit, ikkinchi fazada nitrat kislota hosil bo’lganligi kuzatiladi va bu jarayonnining qo’zg’atuvchi bakteriyalar bilan tanishiladi.
Buning uchun oq chinni likopchaga birinchi kolbadagi suyuqlikdan bir necha tomchi quyilib, ustiga Nessler reaktivi tomiziladi. Agar ammiak oksidlanmasdan qolsa, suyuqlik qizg’ish jigarrang yoki zarg’aldoq tusga kiradi. Bu reaktsiya quyidagicha boradi:
NH₃ + 2(Hg_I2 + 2KI) + 3KOH → NH₂HgIO + 7KI + 2H₂O
Qizg’ish –jigarrang yoki zarg’aldoq
Yuqoridagi usulda tayyorlangan eritmada nitrit kislota bor-yo’qligi, rux-yod-kraxmal reaktivi yordamida aniqlanadi. Buning uchun oq chinni ustiga bir tomchi rux-yod-kraxmal eritmasi va bir tomchi suyultirilgan sulfat kislota tomizib aralashtiriladi. So’ngra birinchi kolbadagi eritmadan bir necha tomchi olib, unga quyiladi. Nitrit kislota ta’sirida suyuqlik ko’karib qoladi. Bu reaktsiya quyidagicha boradi:
ZnCL₂ + Zn_I2 + 2H₂SO₄ → 2ZnSO₄ + 2HCL + 2HI;
2HNO₂ + 2HI → 2H₂O + 2NO + I2 J₂ + (C₆H₁₀O₆)n → ko’karadi.
Ikkinchi kolbada nitrat kislota borligini aniqlash uchun quyidagi reaktsiyalar o’tkaziladi:
Likopchaga 2-3 tomchi konsentrlangan sulfat kislota tomizilib, unda difenilamin kristallari eritiladi. So’ngra tayyorlangan eritmaga tekshiriladigan suyuqlikdan ozgina qo’shiladi. Agar tekshiriladigan eritma tarkibida nitrat kislota bo’lsa, u holda eritma dastlab ko’kish-binafsha va keyinroq ko’kish qo’ng’ir rangda tovlanib, turadigan bulut hosil qiladi. Biroq nitrit kislota bilan ham shunday reaktsiya boradi. SHu sababli eritmadagi nitrit kislotani yo’qotish kerak. Buning uchun tekshiriladigan eritmaga 10% li ammoniy xlordan bir oz qo’shib, aralashma qizdiriladi.
Kichik probirkaga FeSO₄tuzining to’yingan eritmasidan quyib, unga tekshiriladigan suyuqlik aralashtiriladi. So’ngra bu aralashmaga juda ehtiyotlik bilan kuchli sulfat kislota qo’shiladi. (Sulfat kislotani probirka devori bo’ylab quyish kerak). Agar reaktsiya natijasida aralashmada qo’ng’ir rangli xalqa hosil bo’lsa, bu hodisa nitrat kislota borligini ko’rsatadi. Bu reaktsiya faqat nitrat kislotaga xos bo’lib, quyidagicha boradi:
6FeSO₄ + 2NaNO₃ + 4 H₂SO₄ → 3Fe₂(SO₄)₃ + Na₂SO₄ + 4H₂O + 2NO;
2NO + 2FeSO₄ → 2[Fe(NO)SO₄]
Nitrifikatsiya jarayonini qo’zg’atuvchi bakteriyalar bilan tanishish uchun birinchi va ikkinchi kolbadagi eritmadan ikkita buyum oynasiga bir tomchidan tomizib, mazok tayyorlanadi. Mazok TSil fuktsini bilan bo’yaladi va immersion sistemada kuzatiladi. Birinchi kolbadagi nitrozomonas (Nitrosomonas) bakteriyalari ingichka va uzun tayoqchalar shaklida ko’rinadi.

Nazorat uchun savollar:

1. Nitrifikatsiya nima?

2. Nitrifikatsiya jarayonida qanday bakteriyalar ishtirok etadi?
3. Nitrifikatsiya jarayoni necha fazadan iborat?