ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Jumıstı orınlaw.
1. 120-súwrette kórsetilgen qurılma jıynaladı.
1
2
3
120-súwret.
2. Proekciyalıq apparat jaǵılıp, ondaǵı nur jińishke halatta prizmaǵa 
túsiriledi (bunıń ushın proekciyalıq apparattan shıǵatuǵın nur tar 
sańlaqtan ótkeriledi).
3. Prizmanı burıp, kóshpeli ekranda anıq jaqtılıq spektri payda 
etiledi. Ekrandaǵı spektr keńligi ólshep alınadı.
4. Tájiriybe basqa prizma qoyılıp tákirarlanadı.

---

151
5. Spektr keńligi prizma jasalǵan shiyshe túrine, prizma negiziniń 
keńligine baylanıslılıǵı úyreniledi. Nátiyjeleri taxtaǵa jazıladı.
1. Prizmadan shıǵatuǵın nurlardıń burılıw múyeshi nurdıń reńine 
qalay baylanıslı?
2. Spektrde nurlardıń jaylasıw tártibi qanday?
3. Ne ushın spektr keńligi prizma tiykarınıń keńligine baylanıslı?
Másele sheshiw úlgileri
121-súwret.
1­másele. 
121-súwrette oyıs aynaǵa 
túsetuǵın 
nur 
kórsetilgen. 
Aynadan 
qaytqan nur qaysı aralıqtan ótedi? 
M 
– aynanıń orayı 
F 
– ayna fokusı.
Sheshiliwi:
Oyıs 
aynalarǵa 
bas 
optikalıq kósherge parallel túsken nurlar 
aynadan shaǵılısqannan keyin, fokustan 
ótedi. Eger nur ayna orayınan uzaǵıraq 
aralıqtan kelip túsetuǵın bolsa, 
M
hám 
F
aralıǵınan ótedi.
b
)
122-súwret.
a
)
2­másele. 
Eki noqatlı jaqtılıq deregi, kishkene 
bir shar hám ekran 122-
a 
súwrette kórsetilgendey 
jaylastırılǵan. Ekranda shardıń sayası hám yarım 
sayasınıń qalayınsha payda bolatuǵının kórsetiń.
Sheshiliwi:
Máseleniń sheshimin sızılma arqalı 
kórsetiw qolaylı. Ekrandaǵı 
A
oblastta saya, 
B
oblastta yarım saya baqlanadı (122-súwret).
3­másele. 
Fokus aralıǵı 20 sm bolǵan oyıs 
aynada shamnıń súwreti 
f
= 30 sm aralıqta payda 
boldı. Shamnıń aynadan uzaqlıǵın 
(d)
tabıń.
B e r i l g e n :
F o r m u l a s ı :
S h e s h i l i w i :
F
= 20 sm
f
= 30 sm
1
1
1
F
f
d
= +
1
1
1
d
F
f
= −
1
1
20
1
30
3 2
60
1
60
1
d
=
−
=
=
−
⋅
sm
.
d
= 60 sm.
Juwabı: 
60 sm.
Tabıw kerek:
d
= ?

---

152