Zarralar fizikasi

Gf
~
£
tartibda (
E y » I k)
bo'lganda va
bog‘liqligi kelib chiqadi. (6.4.7) dan ko‘rinadiki, fotoeffekt asosan og6ir 
yadrolarda ro‘y beradi, yengil yadrolarda esa gamma-kvant energiyasining 
kichik qiymatlaridagina kuzatiladi. Kvant mexanikasi usullari asosida K- 
qobiqdagi elektronlar uchun chiqarilgan fotoeffekt kesimi formulasi E y 
kichik energiyalarida:
у
Z
5
(Уf
~
~ j 'f
2
tartibda (
E y > I к
) bo'lganda 
E
(6.4.7)
7 /2
13,61
sm
.
(6.4.8)
Ey » mec2, ya’ni katta energiyalarda:
(6.4.9)
225

---

Metallarda erkin elektronlar mavjud bo'lgani uchun ularda kuzatiladigan 
fotoeffekt hodisasi yuqorida ko‘rilgan fotoeffekt jarayonidan farqlanadi. 
Metallar uchun (6.4.6) formula quyidagicha yoziladl:
bu yerda Pr - elektronning metalldan chiqish ishi. (6.4.10) tenglamaga 
Eynshteyn tenglamasi deb ham ataladi. Metalldagi erkin elektronlar 
uchun I. = 0 boMgani uchun:
Demak, gamma-kvant energiyasi Eg> Pr dan boshlab fotoeffekt hodisasi 
yuz berishi mumkin. T, = 0 da Eg = Pr fotoeffekt jarayonining boMish 
chegaraviy energiyasini bildiradi. Bu energiyaga mos keluvchi gamma- 
kvant to‘lqin uzunligi fotoeffektning qizil chegarasi deb ataladi va 
quyidagicha aniqlanadi:
Shunday qilib, metallardan elektronlarning chiqish ishini aniqlab, 
fotoeffektning ko‘rilayotgan metall uchun qizil chegarasini topish mumkin.
Fotoeffekt jarayonida hosil boMgan fotoelektronlar energiyasi gamma- 
kvantlaming intensivligiga bogMiq boMmay, uning energiyasiga bogMiq. 
Fotoelektronlar hosil qilgan fototok qiymati gamma-kvantlar intensivligiga 
mutanosib ravishda o‘zgaradi.
Gamma-foton muhitdan o‘tishda fotoelektronlar chiqarishdan tashqari, atom 
elektronlari bilan to'qnashib, natijada elektronni chiqarib, bir qism energiya va 
impulsini elektronga berishi, gamma-foton o‘z energiya va yo‘nalishini 
o‘zgartirib sochilishi mumkin. Gamma-fotonlaming bunday elektronlardan 
eneigiya vayo‘nalishini o‘zgartirib sochilishiga kompton sochilish deb ataladi.
Fotoeffekt kesimining gamma-kvant eneigiyasigateskari mutanosib ravishda 
o‘zgarib borsa, kompton effekti gamma-kvant energiyasi ortishi bilan otrib 
boradi.
(6.4.10)
(6.4.11)
P
'Em = h v  о
he 
я 
he