Yuqori energiyali elektronlar bilan adron bombardimon etilganda mezonning
h o s il b o l i s h i .
Kvarklarning adronlar ichidan erkin shiip olmasligini tushigitiruvaM
chlM lganda
uning taranglik energiyasi ortgani singari, bir-biridan uzoqlashtirilgan ikki
ш а м амрШ Ж К1Жй агэШЯоп maydon dan yasal-
gan tor tufayli bir-biri bilan bog‘langan boMadi. Kvarklar orasidagi ma-j
sofa yanada ortganda torda to‘planuvchi glyuon maydon energiyasi kvark-,
antikvark juftligini hosil qilishga yetarli boMib,qolsa tor uziladi. Tor uzil-
gan joyda yangi kvark va antikvark hosil boMadi. Shunday qilib, erkin
kvarklar hosil boMish o‘miga mezonlar vujudga keladi (7.5-rasm).
В u ho Ini to‘g‘ri magnitni ikkiga boMganimizda, yana ikki qutbli mag
nit hosil boMishiga o‘xshatish mumkin.
vW m
r » r „
a)
b)
d)
7.5-rasm.
■
M a’lumki, nuklonlar o‘rtasidagi kuchli o‘zaro ta’sirni mezonlar orqali
deb tushuntirilar 1 м ;Е:М Ш эд ш Ю 1 о)1шат-|Ш 4^щЩ га. esa kvarklar
1 е № 8 Ш К и и Ш ) ta’sirlashuv
И и и и ш М а^
ЬшВДийжК deb qarala-
di. Lepton, foton, oraliq bozonlar o‘zlari bilan rang olib o‘tmaydilar, shun
ing uchun kuchli ta’sirlashuvda qatnashmaydilar.
266
Adron zarralami valentli, tokli kvarklar va atrofida glyuonlar «den-
gizi» turlicha xushbo6ylik va rangli kvark va antikvarklar qoplab olgan
deb tasavvur etish mumkin. Valentli kvarklar adronlar tarkibini tashkil
etishda qatnashsa, tokli kvarklar glyuonlarni yutadi yoki chiqaradi, bu
bilan kuchli ta’sirlashuvni amalga oshiradi.
Yana aytish mumkinki, virtual kvarklar antikvark glyuonlar bilan bir-
galikda partonlami tashkil etadi.
Nuklonlar orasidagi o‘zaro ta’sirda birinchi nuklondagi kvark ikk-
inchisiga, ikkinchi nuklondagi kvark birinchi nuklonga octadi. Natijada
kvark-antikvark q-q jufti bilan, ya’ni pion bilan almashish yuz beradi.
Adronlar
7.6-rasm.
Kvark modeli elektron-pozitron anniglyatsiyasida hosil boMuvchi adron
lar oqimini yaxshi tushuntiradi. Yuqori energiyali qarama-qarshi oqimda-
gi
e~-e
+ o6zaro to 6qnashganda annigillyatsiyalanib virtual fotonni hosil
qiladi, bu virtual foton o‘z navbatida kvark-antikvark juftini hosil qiladi.
Bu hosil bo'lgan kvark-antikvark qarama-qarshi yo‘nalishda bir-biridan
uzoqlasha boshlagach, ular orasidagi glyuon maydon ortadi. Bu glyuon
maydon energiyasi hisobiga vakuumdan bir necha qo6shimcha kvark-an-
tikvark jufti hosil boMadi. Yangi kvark va antikvarklar bir—birlari bilan
qo‘shilib, pionlami hosil qiladi. Yangi hosil bo'lgan kvark va antikvarklam-
ing bir jufti boshlangMch fotondan hosil bo6lgan kvark-antikvark jufti bi
lan qo'shilib, eng yengil U va d kvarklardan tashkil topgan mezonlarni
hosil etadi. Natijada dastlabki kvark va antikvark yo'nalishidagi ikkita
qarama-qarshi adronlar oqimi kuzatiladi (7.6-rasm).
Yuqoridagi bayon etilganlar asosida elementar zarralar haqida quy
idagicha xulosalar chiqarish mumkin:
267
1) H aqiqiy elem entar zarralarga leptonlar va kvarklarni aytish m um kin.
Leptonlarni bevosita qayd qilishlik m um kin. K varklar adronlar tarkibiga
kiradi;
2) K vark va leptonlar 6 tadan iborat bo‘lib, bunga x u sh b o cy lik deb
ataladi;
3) Lepton va kvarklar x ushbo'yligi 2 tadan 3 ta bosqichga ega. H ar
qaysi bosqich yuqori va pastki zarralarga bo‘linadi;
4) Lepton oq, kvarklar uchta rangdan iborat;
5) M ezonlar kvark va antikvark ham da qo‘shim cha rangdan, barion-
lar-uchta kvark va har xil uch rangdan iborat, shuning uchun adron lep-
tonga o ‘xshash oq rangda b o ‘ladi.
Shunday qilib, haqiqiy elem entar zarralar 6 ta xushbo‘ylikka ega kvark
va leptonlar, 3 ta rang va bularning antikvark va antileptonlari boMishi
kerak (7.3-jadval). B ulardan tashqari, o ‘zaro ta ’sirlashuvni tashuvchilari:
8 ta glyuon, foton, W*, z°-bozonlar va G-gravitonlar.
7.3-jadval
FUNDAMENTAL
ZARRALAR
Я
LEPTONLAR
KVARKLAR
0 ZARO TA'SIR
VOS1TACHILARI
u K
в
U в
d R
cRcfJ cB
в Ц
S
b
tR
в
^В
bK bo
к
- m
7
Z
ri.
1
о
№ ?Z
с
о
=r
sr:
-■ 3
RR
R G
RB
G R G G G B
BR
B G
BB
3 I
s =.
ШВ
! №
-
*
m
K varklar xushbo‘yligi: U - yuqori (up), d - past (down),
s - g 4alati (strange), С - m aftun (charm ed),
t - haqiqiy (truth), b - g o ‘zal (beauty).
K varklar rangi:
R - qizil (red), G - yashil (green), В - k o 4k (blue).
268
Download Do'stlaringiz bilan baham: |