Zarralar fizikasi

x
zarra 
ta’sirlashuvda 
xv x2, xn
boMakchalarga boMinsa, ikkinchidan 
x
boMakchalar 
bogManish energiyalari 
Ejbog.
tinch holat energiyalari M.c2 dan juda kichik 
Eib0g.« M;c2 boMsa, u holda M;c2> E > E.bog, energiya oraligMga to‘g‘ri 
keluvchi ta’sirlashuvda zarralar tarkibiy boMakchalarga ajralib ketadi, yangi 
zarralar tugMIishi hosil boMmaydi. Elementar zarralar tarkibi yuqoridagi 
ikki shart bajarilmasa su b z a rra la r deb ataladi (masalan, kvark, glyuon, 
partonlar).
1960-yillardan boshlab o ‘rganilgan yuzlab elem entar zarralam i 
sistemalashtirish qaysi ta’sirlashuvlarga qatnashishiga ko‘ra, toifalash, 
bunda ko‘pgina kvant sonlari va bu kvant sonlarining ta’sirlashuvlarda 
saqlanishiga alohida e’tibor qaratildi.
Zarralar nihoyatda ko‘p elastik va noelastik sochilish jarayonlarida 
hamda ko‘p tugMlish va parchalanish reaksiyalarida ishtirok etadi. Bunday 
k o ‘p turli xil aylanishlarni to ‘rt tipdagi fundamental o‘zaro ta ’sir 
boshqaradi. Ulami fizik jarayonlar va hodisalaming belgisi deb ham qarash
239

---

mumkin. Наг qanday o ‘zaro ta ’sirni uchta param etr bilan tavsiflash 
mumkin: intensivlik, ta ’sir radiusi va uning elem entar akti am alga 
oshiriladigan vaqt. Ularning qiymatlari 7.1-jadvalda keltirilgan.
7.1-jadval
jy «