& « С
v —>с
b)
6.3-rasm. Relyativistik zaryadli zarralar bo‘ylama elektr maydonning siqilishi:
a) tinch zarra elektr maydoni kuch chiziqlari;
b) relyativistik zarra kuch chiziqlari.
OgMr zaryadli zarralaming energiyalariga ko‘ra,
solishtirma energiya
yo‘qotish grafigi 6.4-rasmda keltirilgan.
6.4-rasm.
M uhitga tushuvchi zaryadli zarra energiyasi ju d a kichik va katta
boMganda ionizatsiya formulasidan foydalanib boMmaydi. 6.4-rasmdagi
AB qismda, bunda tushuvchi zarra tezligi elektronning orbitada aylanish
tezligidan kichik, zarra muhitdan o ‘tishda
elektronga impuls bermaydi,
210
I'lcklron bilan yonma-yon harakatlanib elektronni yutadi (yoki elektronga
yutiladi), natijada zaryadsizlanadi, m a’lum
vaqtdan keyin elektrondan
Hjrnlib ketishi mum kin. Shuning uchun bu qismni qaytazatyadlanish qism
clcb ham ataladi. Bu jarayon zarra tezligi elektronning orbitadagi tezligiga
crishguncha davom etadi. 6.4-rasmda В nuqtaga m os keluvchi tezlik
elektronning orbitadagi tezligiga to ‘g‘ri keladi.
BC qism zarra tezligi ortishi bilan ionizatsiya energ ifa yo*-
(6.1.15) formulaga ko‘ra, eksponensial kamayadi. Chunki elektromagnit
ta’sirlashuv kuchi o ‘zgarmaydi, tezligi ortishi bilan ta ’sir vaqtikam ayadi.
Zarraning relyativistik tezligi С nuqtaga mos keluvchi tezligidir.
CD qism zaryadli relyativistik zarraning bo‘ylam a elektr maydonning
siqilishi natijasida ta ’sir masofasming ortishi va ko ‘proq
elektronlarga
energiya uzatish Sababli iohizatsiyaning ortishiga sabab boMadi.
DE qism zarra energiyasi ju da yuqori bo‘lib,ta’sirlashuv parametri bmax
qiymati atomlar orasidagi masofadan otrib ketsa zarra trayektoriyasiga
yaqin a to m la r q u tb la n ib q oladij e le k tr m ay d o n
m u h it d ie le k trik
singdiruvchanligi
s
qadar kam ayadi, natijada ionizatsiya kamayadi.
Bunday qutblanish elektronlar zichligiga bogMiq,
shuning uchun zichlik
effekti deb ataladi.
Yuqorida keltirib chiqarilgan form ulalarda solishtirm a ionazatsion
y o ‘qotish m uhitdagi elektm nlarning konsentratsiyasiga bogMiq edi.
Elektronlar konsentratsiyasi nc esa turli m uhit uchun har xildir. Atom tartib
nomeri
Z
boMgan m uhit uchun ne = nyadZ,
bu yerda nyad- yadrolar
konsentratsiyasi. Y adrolar konsentratsiyasi ham m a m uhitlar uchun
o ‘zgarmas boMganligi uchun ne faqat Z g a bogMiq. Shuning uchun bir xil
tezlikdagi
bir xil zarra uchun
(Z
* const,
0
“ const) solishtirma
ionizatsion qiymati faqat muhit atomlarining tartib
nomeri Z ga bogMiq
boMadi. M asalan, bir xil sharoitda zarraning ko ‘rg‘oshinda yo‘qotgan
7
R?
energiyasi ko'm irdagidan
6>
Download
Do'stlaringiz bilan baham: