Zarralar fizikasi

M a Ta — M hyaT
hva; 
T}
hya
м
a
hva
(3.3.2) shartdan
Ea =Ta +Tl9a = Ta + T 7 ^ - T a = (U
M
a
м
hya
M
T
•
л>« у
г =
м
hya
М а + M hya
■Еа
.
(3.3.5)
Xuddi shuningdek,
Т
-
Е
hva
Г®
М а + М 1гуа
а
(3.3.6)
Shunday qilib, a-yemirilish energiyasi 
Еа
ning asosiy qismi a-zarra 
kinetik energiyasiga, ozgina (~2% ga yaqin) qisminigina hosilaviy yadro 
tepki energiyasiga sarf bo‘lar ekan.
Masalan, 
+
ОС
yemirilishda
Ea
= 6,203 
MeV.
(3.3.5) va (3.3.6) formulalaxga ko'ra:
Т. Ш
hva
------^
------- £ = — - ------
в ,2 M eV
= 1,117 
M eV\
M a + M (T l
) 
* 
4 + 208
72

---

90R
Т = — — — -6,2 M eV = 6,0% MeV.
* 
4 + 208
Alfa-yemiriluvchi yadrolar bo‘yicha tajriba xulosalari:
1) Ko‘pgina yadrolardan chiquvchi a-zarralar energiyasi monoxromatik.
2) Ayrim hollarda energiyalari bir-birlariga yaqin bo‘lgan bir necha 
monoxromatik a-zarralar chiqadi, bunga alfa-yem irilishning nozik 
strukturasi deyiladi. Masalan,
£ = 4,88 
M eV
(96% )
226 Пл _v 
i 
v 
*
88 
Tai = 4,6* M eV (4%)
•
Qavs ichida a-zarralar intensivligi foiz hisobida keltirilgan.
Alfa-yemirilishning nozik strukturasi dastlabki yemiriluvchi ona 
yadroning hosilaviy yadro uyg‘ongan holatlariga yemirilish tufayli hosil 
bo‘ladi. Hosilaviy yadrolar uyg‘ongan holatidan gamma-kvantlar chiqarish 
bilan asosiy holatga o‘tadi (3.1-rasm).
Alfa spektr nozik strukturasi hosilaviy yadroning uyg‘ongan holatlari va 
energiyalarini, ya’ni yemirilish sxemasini aniqlash imkoniyatini beradi.
Alfa-spektr nozik strukturasida a 0-energiyasi yemirilish energiya 
qiymatiga mos kelsa, qolgan 
av ar „ -
zarralar energiyalari mos ravishda 
uyg'onish energiya qadar kechik chiqadi.
Ba’zi hollarda o'tish alfa-yemiriluvchi ona yadroning uyg'ongan holatidan 
hosilaviy yadro asosiy holatiga yemirilish bilan ro6y berishi mumkin. Bu 
alfa zarralar kinetik energiyasi uyg‘onish energiyasi qadar katta bocladi.
73

---

Bunday alfa-zarralar uzoq уuguruvchi alfa-za rra la r deb ataladi (3.2-rasm). 
Bunda 
a , a,
lar 
a0-dm
uyg‘onish energiyalari qadar energiyalari ortiq. 
Uzoq yuguruvchi a-zarralar yemiriluvch^yadroning yemirilish sxemasini 
aniqlash imkoniyatini beradi.
208 p u
. 
82
P b
3 .2-rasm.
| | Alfa-zarralar intensivligi energiyasiga bog‘liqbo‘lib'£nergiyasi ortishi 
bilan intensivligi keskin osha boradi.
4) 
Tabiiy radioaktiv izotoplardan chiquvchi 
a
-zarralar energiyalari 
4 
MeV< T
< 9
M eV
oraligida, bu yadrolam ing yarim yem irilish davrlari 
Tm
esa 3 T 0 _7s 
Щ
5 1 0 ^ « i t o ra lig ‘ ida. A lfa -z a rra la r kin etik
energiyalari nisbati 2,5 m arta o ‘zgarsa, yarim yem irilish davrlari nisbati
1 0 24, m aro ta b a o ‘z g a ra d i. L ek in sh u n d a y k a tta fa rq boM ishiga 
q a ra m a sd a n a lfa -y e m irilis h d a v ri b ila n e n e rg iy a s i o ‘rta s id a g i 
a lo q a d o rlik m av ju d . A lf a s ta r r a 'e n e rg iy a si 1% k a m a y sa , yarim
yem irilish davri 10 m arotaba ortadi^agar energiya 10% kam aysa yarim 
yem irilish davri 2-3 tartibga o ‘zgaradi. Tajriba natijalariga asoslanib 
bu bog'lanishni 1 9 1 1 g ||1 9 2 2 -y illard a Geyger v a N e tto l aniqlaganlar:
l g f | ^ l g t t + B
(3.3.7)
Bu yerda^J t e yemirilish doimiysiH
(a | 5 - doimiy sonlar (radioaktiv oilalarga xos bo‘lgan o'zgarmas son)!"