Zarralar fizikasi

deb ataladi:
n k
 
m
n m
a ,. = ——, fir, 
—щ, 
ol
*■..
To'la ichki konversiya feteffitstend parsial ichki konversiya 
koeffitsientlari yig'mdisidan iborats
Ichki konversiya koeffitsienti 10 4 < я < 102 chegarasida o‘zgaradi.
Ichki konversiya koeffitsienti:
] . 0 ‘tish energiyasi ortishi Mian kamayadi, chunki gamma chiqish
ehtimolligi ortadi.
2. Yadro zaryadi Z ortsa ichki konversiya koeffitsienti ortadi , chunki
% o ‘sishi bilan yadro oicham i ortadi (kattalashadi), ^-qobiq yadroga
yaqinlashadi (kichiklashadi), natijada JT-elektmnlaming va yadro to'lqin
funksiyalarming qoplanishi ortadi,
3.Qobiq tartibi ortiWtf bilan ichki konversiya koeffitsienti kamayadt,
ctetiffiki yadro yaqinida elektronni topish ehtfmoffigi kamayadt
4.Multipol o’tishlar tartibi ortishi bilan ‘koeffitsient ortadi» chunki 
gammarnurlanishlar «Jtfimolligi kamayadL
Agar oafish energi^aiaiti kjchik* crtishiar multipolligi 
L
katta bcflsa,
gamma-o'tishlami payq||b Juda qiyin b#lib,q
0
ladH, bunday ijdllarda
feaafeli «aium ot qobiq imki konverslyikoeffilsientlarini solbhtirish ycfli
108

---

К _ N к
bilan olinadi: 
^ ~ N
* ^unda 
Щк =^
ц
yoki
<3^ . ^ t , . 
а t K
/v 
’ /v 
’ 
nisbatlaridan foydalaniladi. 
и
t, 01 ij “ z3
Ichki konversiya koeffitsientiga ko‘ra, yadroning energiya holatlari, 
harakat miqdori momenti, nurlanish multipolliklarini o‘rganish mumkin.
Yadro gamma-kvant va ichki konversiya elektronlari chiqarishdan 
tashqari, agar o‘tish energiyasi 
E >
1,02 
MeV
dan yuqori boMganda 
elektron-pozitron jufti (e~, e+) hosil qilishlik bilan ham uyg‘onish 
energiyasini yo‘qotadi. Bunda yadro dastlab virtual foton chiqaradi, bu 
foton elektron-pozitron juftiga aylanadi va yadrodan konversion 
elektronlar kabi chiqib ketadi. Lekin shuni alohida ta’kidlash lozimki, 
hosil bo‘lgan elektron atom qobig‘idagi elektron emas. Juft konversiya
koeffitsienti 
OCj
=
N j
/
N y
ehtim olligi 
ichki konversiya
koeffitsientidan farqli ravishda yadro zaryadi, o‘tish multipolligi ortishi 
bilan kamayadi.
Yuqoridagi o‘tishlardan tashqari, dastlabki va oxirgi holat spinlari Ib 
I0 = 0 bo‘lgan holatlar orasida bitta kvant chiqishi taqiqlangan ikkita 
kvant chiqish ehtimolligi juda kichik bo‘lgan o‘tishlar bo‘ladi.
Umuman olganda, bunday holatlarda harakat miqdori momentisiz ichki 
konversiya elektronlari, elektron-pozitron jufti va harakat miqdori 
momentiga ega bo‘lgan ikki fotonli o‘tishlar bo‘lishi mumkin.
Ikki fotonli o‘tishlar ehtimolligi juda kichik hisoblanadi.
3.11-§. Myossbauer effekti (samarasi)
Yadroning uyg‘ongan holati energiyalari diskret holatlar orasida o‘tuvchi, 
у
-kvant energiyalari esa holatlar energiyalari ayirmasiga teng deb qaraladi. 
Uyg‘ongan holatlar ma’lum 
t
vaqt yashar ekan, noaniqlik prinsipiga ko‘ra,
Д
E
energiyanoaniqligigaegabo‘lishikerak: 
AEAt > h, A F =■ h / A t.
109

---

Bu 
A E
energiyaxatoligiga 
tabiiy holat kengligi 
deb ataladi.
Demak, uyg‘ongan holatdan chiquvchi gamma-kvant energiyasi D
E
= 
G
holat kengligiga qadar xato bilan chiqadi. D 
E
energiya uyg‘ongan holatdan 
chiquvchi gamma-kvant energiyasiga nisbatan juda kichik.
Masalan
, 57Fe
yadrosi uchun
М п
—
«■ в - ш Л г
energiya kengligiga ega.
Tabiiy holat kengligining gamma-kvant energiyasiga nisbati:
AE 
Г
6 Л 0 ' 9еУ 
^
10_п 
Еу 
Еу
14*103eF
Yadro uyg‘ongan holatdan chiqqan g-kvant uygonmagan o‘sha yadro 
tomonidan rezonans yutilmaydi, chunki g-kvant yadrodan chiqishda va 
yadroga yutilishda energiyasini tepkiga sarflaydi. 57Fe yadrosi uchun tepki 
energiyasi:
r .... 
m
2
■■ 
г м уа, г ■