Zarralar fizikasi

^ 
j
© 
va zarra x u su siy a tla ri
uzunligi 
A
v ato ‘lqin chastotasi v,zarraUA0‘iqinnj xarakterlovchi to‘lqin
energiya va impulslar ham mos keladi. Z\k 
. 
w
i i • • 
• 
i 
/i 
i 
• 
j
* \vlarni xarakterlovchi tizik kattalik 
belgisi - (P) impulsga (harakat miqdorig&C 
, 
. , 
. . • •
°
. 
. 
y£arra4corpuskula xususiyatinmg
bo Igan т а lum to lqin uzunligi (Д ) ^ a) to4qin xususiyatiningbelgisi
energiyasi chastota orqali ifodalanadi. \ mos ke]adj shuningdek5 zarra
kattaliklar quyidagicha bog‘lanish mavjuv T,
,
J \ Kvant nazariyasiga asosan bu
E = h v ; \ d :
' ; 
(7.1.1)
243

---

(7.1.2)
Я '
Zarraning dualizm xususiyatiga ko‘ra, «Р impulsii zarra 
x
nuqtada 
joylashgan», deb boMmaydi. Kvant nazariyasiga asosan «Р impulsli zarra 
ehtimollik bilan 
x
nuqtada qayd qilinishi mumkin» deyishimiz kerak.
Zarrani ham zarra, ham toMqin deyar ekanmiz, biz taqribiy ma’noda 
aytishimizni ko‘zda tutamiz. Shuning uchun, zarrani taqriban zarra deb 
qarash uning koordinatasi, impulsi va energiyasini taqriban berilishini 
anglatadi. Miqdoriy jihatdan ushbu aytilganlar Geyzenbergning noaniqlik 
munosabatlari orqali ifodalanadi. Kvant mexanikasida kichik masofalar 
koordinata impuls noaniqliklari, katta energiyalar energiya-vaqt 
noaniqliklari munosabati bilan bogMangan:
Bu noaniqlik prinsiplari zarra vaziyati, impuls, energiya va oMchash 
vaqtini aniqlashda erishish mumkin boclgan maksimal aniqlikni ko'rsatadi.
(7.1.3), (7.1.4) munosabatlardan katta energiyalaming kichik masofalar 
bilan bogManishi ko‘rinib turibdi: qancha kichik masofani o'rganmoqchi 
boMsak, shuncha katta energiyali zarralar kerak boMadi.
Mikroobyektlarda faqat ularningxarakterli oMchamlarigina emas, balki 
kichik masofalarda boMadigan jarayonlarning o‘tish vaqti ham ko'rsatgich 
boMib,xizmat qiladi. Bu jarayonlarning eng kichik o‘tish vaqti elementar 
zarraning o‘rtacha oMchami 1 fermining yorugMik tezligiga nisbati bilan 
aniqlanadi va taqriban 10~23 s ga teng. Bu eng tez jaray o n larn i 
xarakterlovchi vaqtdir. Jarayonlarning o‘tish vaqti elementar zarralaming 
oczaro ta’sirlashuv kuchining spetsifikasiga bogMiq boMadi.
Yana shuni ham aytish kerakki, mikrodunyodagi har qanday jarayon 
ehtimoliy xarakterga ega. Masalan, reaktorda paydo boMadigan neytron- 
laming ocrtacha yashash vaqti 960 s. Bu hamma neytronlar 960 s yashab 
baravariga parchalanadi degan ma’noni anglatmaydi, vaholanki, ba’zilari 
180 s gacha yashashi mumkin.
Ehtimoliy statistik qonuniyatlar kocp sondagi zarralar sistemasigagina
Ax •