Zaripova Matluba Qulfitdinovna

 
2.3.1. O‘qitishning kredit texnologiyasi: mohiyati va mazmuniy tavsifi 
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi – milliy oliy maktabni Bolonya jarayoni 
maqsadlariga,  uning  mexanizmlari,  vositalari,  dastaklariga  yaqinlashtirishga 
yo‘naltirilgan  bir  qator  chora-tadbirlar  ko‘zda  tutilgan  konkret  harakatlar 
rejasidir.  Bularning  qatoriga  quyidagilarni  kiritish  mumkin:  oliy  ta’limning 
ko‘p bosqichli tuzilmasining amaliy faoliyatini ta’minlovchi me’yoriy- huquqiy 
hujjatlarni  ishlab  chiqish;  milliy  sinov  birliklari  tizimi  modeli  loyihasini 
shakllantirish  –  oliy  ta’limda  o‘quv  kreditlari  va  u  bilan  bog‘liq  asosiy 
tushunchalar  va  me’yorlarni  talabalar  mustaqil  ishlari  rolining  kuchayishini 
hisobga  olgan  holda  shakllantirish;  ta’lim  kreditlari  asosida  davlat  ta’lim 
standartlarini yaratish; bir necha oliygohlarda ta’lim jarayonini modul-reyting 
(kredit)  asosiga  o‘tkazish  bo‘yicha  sinovlar  o‘tkazish;  O‘zbekiston  ko‘p 

---

98 
 
bosqichli  oliy  ta’limi  modellarini  sinov  orqali  qayta  ishlash  (umumiy  ta’lim 
makonini yaratish haqida Bolonya deklaratsiyasiga muvofiq ravishda).  
Bolonya jarayonining asosiy maqsadlari quyidagilar hisoblanadi: 
1) talabalarning harakatchanligiga yo‘naltirilganlik; 
2) ish bilan ta’minlash; 
3) ta’lim tizimi raqobatbardoshligini oshirish. 
Xorijiy ekspertlar Bolonya jarayoni doirasidagi islohotlarning oltin qoida 
sifatida  Yevropa  oliy  ta’limining  ikki  bosqichliligini  joriy  qilish  (bakalavr  – 
magistr),  ECTS-  yevropa  kredit  tizimi  (sinov  birliklarini  ko‘chirish  va  yig‘ib 
borish)ni  qo‘llash, 
akkreditatsiyaning 
adekvat 
muolajalarini 
yaratish, 
diplomlarga ilovalardan foydalanishni qayd etib o‘tadilar. Ya’ni 2010 yilga kelib, 
akademik  va  kasb  diplomlari,  darajalar  va  malakalarga  konvergentlik, 
solishtirishlik,  qarama-qarshi  qo‘yishlik  va  ko‘rinuvchanlikning  zaruriy 
chorasini ko‘rish, bu orqali oliy ta’limning umumiy makonini yaratish nazarda 
tutilgan. 
Shu  bilan  birgalikda  Yevropa  modeli  ta’limning  yagona  to‘g‘ri  modeli 
emasligini, unga ergashish bu modelni qabul qilgan mamlakat oliy ta’limi 2010 
yilga  kelib  o‘z-o‘zidan  optimal  rivojlanishini  ta’minlamasligi  qayd  etib  o‘tish 
kerak. Har bir mamlakat Boloniya jarayoniga a’zo bo‘lish mavzuini ko‘tarish va 
muhokama  qilishda  eng  avvalo,  milliy  va  davlat  manfaatlaridan  kelib  chiqishi 
kerak: o‘z iqtisodiyoti imkoniyatlari, intellektual, gumanitar va ilmiy salohiyati, 
jamiyatning  milliy  oliy  ta’lim  tizimini  integratsiyalashuvi  g‘oyasini  qabul 
qilishga tayyorligi.  
Bir  tomondan,  O‘zbekiston  oliy  ta’limini  Yevropa  ta’lim  makoniga 
integratsiyalashuviga  va  Bolonya  jarayoniga  qo‘shilishiga  ehtiyotkorlik  bilan 
yetti o‘lchab bir kesgan holda munosabatda bo‘lish zaruriyati tug‘iladi.  
Ikkinchi  tomondan,  globallashuv  –  barchaga  tegishli  tendensiya,  oliy 
maktabni isloh qilish esa bu global jarayonlarning bir qismidir, bu jarayonlarni 

---

99 
 
jamiyat fikrini hisobga olmasdan va ularning roziligisiz qabul qilish ham to‘g‘ri 
bo‘lavermaydi. Islohotlar, integratsiya – bu uzoq davom etadigan jarayon,  har 
holda u yuqoridan hal etilmaydi. 
Strategiya nuqtai nazaridan, umumevropa jarayonlari tashqi ko‘rinishidan 
juda  jozibador.  Ammo  mantiqan  o‘ylab  qaraganda,  konkret  davlatning  ichki 
taktikasi oliy ta’limning yevropacha islohotlari jarayoniga asta-sekin kirib borish 
maqsadga muvofiqdir. 
O‘zbekiston  oliy  ta’lim  tizimining  xalqaro,  jumladan,  Yevropa  ta’lim 
makoniga integratsiyalashuvi muammosi o‘z muqobiliga ega emas, biroq bu ikki 
tomonlama  jarayon  bo‘lib,  uni  amalga  oshirish  turli  yondashuvlardan 
foydalanishni nazarda tutadi. Tabiiyki, integratsiyaning o‘z tarafdorlari va unga 
qarshilar  mavjud  bo‘ladi.  Tarafdorlar  uchun  Bolonya  jarayoni  madaniyatni 
takomillashtirish,  oliy  maktab  sifatini  oshirishga  rag‘batlantiruvchi  ta’sir 
ko‘rsatadi.  Sir  emaski,  O‘zbekistonda  oliy  ta’limning  yuqori  sur’atlarda 
tijoratlashuvi,  ta’lim  xizmatlari  bozorida  ko‘p  sonli  tijoriy  va  nodavlat 
oliygohlarining  paydo  bo‘lishi,  shuningdek,  boshqa  ijtimoiy  omillar  tahlikali 
tendensiyaning vujudga kelishiga – oliy ta’lim sifatining pasayib ketishiga, bir 
qator  oliy  o‘quv  yurtlari  diplomlarining  qadrining  tushishiga  olib 
keladi.Boshqalar  uchun  bu  muammoning  salbiy  qabul  qilinishi  Bolonya 
jarayoniga  qo‘shilishning  O‘zbekistonga,  har  bir  oliygohga,  alohida  olingan 
talabaga  nima  berishining  milliy  tahliliga  pragmatik  yondashuv  bilan 
tavsiflanadi. 
Bunday 
yondashuv 
oliy 
maktab 
milliy 
davlat 
tizimi 
raqobatbardoshligi salohiyatini oshirib ko‘rsatishni minimallashtirishni nazarda 
tutadi.  
Bolonya jarayoni maqsadlari – raqobatbardoshlik, harakatchanlik va sifat 
–  suveren  O‘zbekistonning  milliy  manfaatlariga  javob  beradi.  Ijtimoiy 
tadqiqotlar ta’lim muassasalarining umumiy muammolarini aniqlashtirish bilan 
bir qatorda bosh masalani – o‘qituvchilarning zamonaviy ta’lim muammolarini 

---

100 
 
ko‘ra olishi, o‘quv-tarbiya jarayoniga ilg‘or pedagogik texnologiyalarini joriy 
qilish asosida uni sifat jihatdan rivojlantirishni o‘rganishga qaratilgan.  
So‘rov  maqsadi  –  o‘qituvchilarning  o‘qitishning  kredit  texnologiyasi 
to‘g‘risida, o‘quv jarayoniga bu tizimni joriy qilish xususiyatlari haqida, ta’lim 
jarayoni sifatini oshirish masalalari haqida xabardorligini aniqlash. 
«O‘qitishning  kredit  texnologiyasining  asosiy  xususiyatlari  qaysilar?» 
savoliga  so‘rov  o‘tkazilgan  o‘qituvchilarning  29  foizi  bu  texnologiya 
talabalarning  katta  hajmdagi  mustaqil  va  ijodiy  ishlarini  nazarda  tutadi, 
oliygohda  olinadigan  ta’lim  darajasini  xalqaro  standartlarda  qabul  qilingan 
darajaga  yaqinlashtirish  imkoniyatini  beradi,  o‘qituvchilarning  12  foizi  talaba 
ta’lim faoliyatiga individual yondashuvning mavjudligi; 16 foizi – fan bo‘yicha 
olingan bilim hajmi va mazmunini o‘lchash qobiliyati sifatida sinov birliklarini 
(kreditlarni)  qo‘llash  hamda  o‘rganiladigan  fanlar  bo‘yicha  maxsus  o‘quv 
majmualari  sifatida  Syllabus  ishlab  chiqish,  yana  10  foizi  OTM  kadrlar 
tarkibining  yuqori  darajadagi  professionalizmi  deb  javob  berishdi.  So‘rov 
o‘tkazilganlarning  9  foizi  kredit  texnologiyasi  deganda  ta’lim  jarayonida 
mashg‘ulot  o‘tkazishning  faol  ko‘rinishlari  (ishbilarmonlik  o‘yinlari,  amaliy 
holatiy  masalalarni  hal  etish  va  hokazolar)dan  keng  qamrovli  foydalanish  deb 
tushunganlar.  Shuningdek,  o‘qituvchilar  ta’lim  kreditidan  ta’lim  uchun 
qo‘shimcha to‘lov vositasi sifatida foydalanilishiga aniq baho bera olmadilar.  
Navbatdagi  muhim  muammo  universitetda  qabul  qilingan  o‘qitishning 
kredit  texnologiyasi  sifatidan  o‘qituvchilarning  qoniqishlari  motivlarini 
aniqlashtirish 
hisoblanadi. 
So‘rov 
natijalarining 
ko‘rsatishicha, 
respondentlarning  46  foizigina  uning  sifatidan  qoniqish hosil qilishgan,  so‘rov 
o‘tkazilganlarning 22 foizi salbiy baho berishgan bo‘lsa, 31 foizi javob berishga 
qiynalishdi.  Bu  ma’lumotlar  shundan  dalolat  beradiki,  o‘qituvchilar  kredit 
texnologiyasi mohiyatini, uning qiymat-yo‘naltiruvchi ahamiyatini hali tushunib 
yetishmagan.  «O‘qitishning  kredit  texnologiyasini  joriy  qilish  zaruriyatini 

---

101 
 
qanday  baholaysiz?»  savoli  bo‘yicha  o‘tkazilgan  so‘rov  natajalari  ham  buni 
tasdiqlab turibdi.  
So‘rov  o‘tkazilgan  o‘qituvchilarning  21  foizi  kredit  texnologiyasi  juda 
zarur  deb  hisoblashadi  (korrelyatsion  tahlil  bu  asosan  axborotga  ega  va  joriy 
qilish  jarayonida  ishtirok  etuvchilarning  baholari  ekanligini  ko‘rsatdi),  so‘rov 
ishtirokchilarining 17 foizi kredit texnologiyasini joriy qilish ta’lim jarayonida 
sezilarli  sifat  o‘zgarishlariga  olib  kelmaydi,  deb  hisoblashsa,  30  foizi  talabalar 
tayyorlashning  mavjud  darajasida  mazkur  texnologiya  kutilgan  natijalarni 
bermasligini tasdiqlaydilar, 26 foizi esa yangi texnologiya ilmiy, metodologik va 
metodik  jihatdan  kuchsiz  ishlab  chiqilgan,  bu  ham  talabalarning,  ham 
o‘qituvchilarning  dunyoqarashiga  salbiy  ta’sir  qilishini  ko‘rsatib  o‘tdilar.  Shu 
bilan bir qatorda umuman teskari nuqtai nazarlar ham mavjud: so‘rovda ishtirok 
etgan o‘qituvchilarning 19 foizi kadrlar tayyorlashning avvalgi “klassik” tizimi 
o‘z  imkoniyatlaridan  hali  to‘liq  foydalangani  yo‘q,  kredit  texnologiyasi  esa 
abiturientlarni jalb qilish uchun reklama tryuki, xalos, bu texnologiyaning qabul 
qilinishi  o‘zbek  diplomlarini  xorijda  tan  olinishini  ta’minlay  olmaydi,  deb 
hisoblaydilar.  
So‘rov natijalarining ko‘rsatishicha, talabalar egallaydigan ta’lim sifatini 
oshishiga  quyidagilar  yordam  beradi:  o‘qituvchilar  tarkibi  sifatini,  individual 
mahoratini oshirish - 16 ta respondent fikri; universitetda ta’lim jarayoni moddiy-
texnika  bazasini  sifat  jihatdan  yaxshilash  –  18  ta  respondent  fikri:  kredit 
texnologiyasini  joriy  qilishning  samarali  ko‘rinishlarini  ishlab  chiqishda 
o‘qituvchilarni konkret moddiy manfaatdorligining oshirilishi – 13 ta respondent 
fikri;  o‘zlashtirmagani,  o‘qishni  xohlamagani  sababli  talabalarni  oliygohdan 
qat’iy haydash siyosatini o‘tkazish – 10 ta respondent fikri; talabalar bilan doimiy 
ravishda  individual  ishlash  –  11  ta  respondent  fikri;  ta’lim  jarayonining  ilg‘or 
texnologiyalarini  qo‘llash  –  9  ta  respondent  fikri;  tayyorlash  sifatini  oshirish, 
kasbiy mahoratni takomillashtirish, yangi ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish 

---

102 
 
maqsadida  o‘qituvchilarga  ma’lum  bir  erkin  ish  grafigini  taqdim  etish  –  7  ta 
respondent fikri.  
Bu so‘rovlarning natijalari qanday?