|
insonlar o‘rtasidagi axborot inqilobi
natijasida vujudga keluvchi va didaktikada qo‘llaniluvchi aloqa (muomala)
usullari va vositalari yig‘indisidir.
O‘qitish texnologiyalari muammolarini ishlab chiqishga rossiyalik
pedagoglardan V.P. Bespalko, V.V. Guzeev, M.V. Klarin. N.V. Kuzmina, V.M.
Monaxov, V.B.Pityukov, V.A. Slastenin, S.A. Smirnov, M.A.Choshanov va
boshqalar katta hissa qo‘shishgan. Uzoq xorij tadqiqotchilari qatorida L.
Anderson, Dj. Blok. B. Blum, T. Gilbert, R. Meydjer va boshqalarni qayd etib
o‘tish mumkin.
Yurtimiz olimlari qatoriga N.N. Azizxodjaeva, B. Adizov, S. Bazarova,
D. Mirzajanova, N.S. Sayidaxmedov, U.Nishanaliev, U.K.Tolipov J. G‘.
Yo‘ldoshev, B.L. Farberman, Mardonov Sh. va boshqalarni kiritish mumkin.
Olimlarning qarashlari hamisha ham mos kelavermaydi. Ba’zi mutaxassislar
ta’lim texnologiyasiga pedagogik fan sifatida qarashadi, boshqalari esa uni ilm
va amaliyot o‘rtasidagi oraliq vaziyatni egallaydi, deb hisoblashadi. Uchinchi
guruh mutaxassislari texnologiyaga ilm va san’at o‘rtasidagi oraliq vaziyatdan
joy berishadi, to‘rtinchi guruh vakillari uni o‘quv jarayonini loyihalashtirish bilan
bog‘lashadi. Odatda har bir yondashuv vakillari o‘qitish texnologiyasining
ko‘rsatib o‘tilgan tavsiflarining har biri uni to‘liq qamrab olmaganligini,
faqatgina undan foydalanishning ma’lum sohasini ifodalashini qayd etib
o‘tadilar.
90
O‘qitish texnologiyasining sig‘imli va tor ma’nodagi ta’rifini
shakllantirishga bo‘lgan harakatda ham ana shunday manzara kuzatiladi.
Masalan, ba’zi mualliflar uni didaktik maqsadlarga erishishning kafolatlangan
vositasi sifatida tavsiflaydilar va uning har qanday o‘quv jarayonida hamisha
mavjud bo‘lishini qayd etib o‘tadilar, bu bilan mumtoz didaktikani
rivojlantiradilar. Boshqa tadqiqotchilar texnologiyani o‘quv dasturlarida
ko‘zda tutilgan ta’lim mazmunini amalga oshirish usuli deb hisoblaydilar. Bu
usul qo‘yilgan maqsadlarga eng samarali erishishni ta’minlovchi o‘qitish
ko‘rinishlari, usullari va vositalari tizimini ifoda etadi. Olimlar uni ta’limning
texnik va axborot vositalari yordamida o‘quv jarayonini optimallashtirishga
qaratilgan pedagogning uslubiy-tashkiliy harakatlari yig‘indisi sifatida
asoslaydilar.
Turli ilmiy va o‘quv-uslubiy manbalarda keltirilgan ta’riflar tahlili shuni
ko‘rsatadiki, ko‘pchilik tadqiqotchilar ta’lim texnologiyasining, didaktik
maqsadlarga kafolatlangan erishishni hisobga olgan holda, o‘quv jarayonini
optimal tashkil qilish va amalga oshirish bilan bog‘liqligi borasida bir xil fikrga
keladilar.
Bu
holat
asosiy
sanaladi,
chunki
o‘quv
jarayonini
texnologiyalashtirishning asosiy ma’nosi qo‘yilgan maqsadlarga kafolatli
erishishning eng maqbul usullarini aniqlashdan iborat. Shunday qilib, ta’limga
texnologik yondashuv berilgan dastlabki ko‘rsatmalardan (ijtimoiy buyurtma,
ta’lim yo‘naltiruvchilari, o‘qitish maqsad va mazmuni) kelib chiqqan holda
didaktik maqsadlarga kafolatli erishish maqsadida o‘quv jarayonini
loyihalashtirishni nazarda tutadi.
O‘quv jarayoniga texnologik yondashuv mohiyatini ochib berish
imkoniyatini beruvchi ikkinchi asosiy vaziyat sifatida pedagog tomonidan mos
o‘qitish vositalaridan foydalanishni ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq.
Klassik mazmunda «texnologiya» tushunchasi konkret texnik vositalar
(stanoklar, oqim liniyalari va hokazolar)dan foydalanib mahsulot ishlab chiqarish
91
jarayonini bildiradi. Bu vositalar to‘lamidagi har qanday o‘zgarish jarayon
ko‘rsatkichlarini o‘zgarishiga olib kelishini bildiradi, binobarin, texnologiyaning
o‘z ham o‘zgaradi. Shunday qilib, texnologiyada ishlab chiqarish vositalari
yetakchi rolni o‘ynaydi.
Agar bu xulosani pedagogik atamalar tiliga o‘girsak, har qanday ta’lim
texnologiyasida didaktik funksiyalarni amalga oshirish borasida asosiy og‘irlik
o‘qituvchilar tomonidan foydalaniladigan vositalarga tushadi. Biroq ta’lim
texnologiyasining bu tashkiliy qismining ma’nosini mutlaqlashtirish kerak emas.
O‘qitish vositalarining yuqori unumdorligi va ulardan foydalanish
xususiyatlari o‘qitishning umuman o‘zgacha modelini, o‘quv jarayonining
o‘zgacha madaniyatini yaratadi. Lekin ishlab chiqarishning hamma vositalari
ham yuqori unumdorlikka ega emas, binobarin, hamma vositalardan ham
texnologiyalarda foydalanib bo‘lmaydi. Bu esa o‘qitishning har qanday vositalari
ham texnologiyalar yarata olmaydi va texnologiyani shakllantiruvchi omil rolini
o‘ynay olmaydi.
Ko‘rsatib o‘tilganlar bilan bir qatorda zamonaviy pedagogika mavjud
yondashuvlar tahlilidan kelib chiqib, tadqiqotchilar o‘qitish texnologiyasining
asosiy tavsiflari sifatida uning tizimliligi, ilmiyligi, integrativligi, takror ishlab
chiqarishning mumkinligi, samaradorligi, o‘qitishning sifati va motivatsiyaligi,
ko‘paytirish, yangi sharoitlarga uzatish imkoniyatining mavjudligi, yangiligi,
algoritmlashganligi, axborotlashuvi va boshqalarni qayd etib o‘tadilar.
Tavsiflarning bunday turli-tumanligi o‘qitish texnologiyasining mohiyatini
ifodalovchi qandaydir umumlashtirilgan invariant alomatini ajratib ko‘rsatishni
talab qiladi uni texnologiyaning qonuniy tashkil etilganligi sifatida belgilashni
taklif qiladi
.
2.3. O‘qitish texnologiyasi: mazmuni mohiyati va o‘ziga xos xususiyatlari
92
Ta’lim texnologiyasi — eng avvalo, o‘zida didaktik qonunlar va
qonuniyatlarni amalga oshiruvchi va shunga muvofiq ravishda konkret pirovard
natijalarga erishishni ta’minlovchi pedagogik jarayondir. Bu qonun va
qonuniyatlarga qanchalik to‘liq erishilsa va amalga oshirilsa, talab qilingan
natijani olish kafolati shunchalik yuqori bo‘ladi. Shunday qilib, qonuniy tashkil
etilganlik mezoniga ta’lim texnologiyasining barcha asosiy alomatlari mos
kelishi kerak.
Umumlashtirilgan ta’rif sifatida quyidagi ta’rif taklif qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
