Зарифбой ибодуллаев асаб ва руҳият илмий-оммабоп рисола

Савол: «Бебош бола» синдроми белгилари ёшга қараб ўзгариб боради-
ми?
Жавоб: «Бебош бола» синдроми белгилари, одатда, 5–7 ёшлар ора-
сида кўзга ташлана бошлайди, врач ёки психологга мурожаат қилиш 
даври 8–11 ёшларга тўғри келади. Бу давргача ота-она вазиятни фақат 
тарбиялаш йўли билан тўғрилашга ҳаракат қилади. Бу йўл ёрдам бе-
равермагач, врачга мурожаат қилишга мажбур бўлади. Албатта, бу 
давр дастлабки мактаб ёши бўлиб, бола учун катта синов давридир. 
Ўсмирлик даври боладан диққат-эътибор ва мақсадга йўналтирилган 
ҳаракатларни талаб қилувчи давр. Айнан мана шу хусусиятлар «Бебош 
бола» синдромида турли даражада ўзгарган бўлади ва болада ўқишга 
қобилият бўлса-да, хулқ-атворнинг юқорида кўрсатилган бузилишлари 
унинг мактабда янги мавзуларни ўзлаштиришига тўсқинлик қилади.
Савол: «Бебош бола» синдромини тўғри аниқлашда қандай невро-
логик текширувлар ўтка зи лиши керак?
Жавоб: Боланинг асаб системасини текшириш керак. Масалан, 
электроэнцефалография (ЭЭГ) орқали миянинг функционал ҳолати 
ўрганилади. Бу текширув бола учун мутлақо безарар. Баъзида МРТ 
текширувини ўтказиш зарурати туғилиши мумкин. Бироқ улар фақат 
невропатолог тавсияси билан ўтказилади. Баъзан ота-оналар боласи-
ни ушбу текширувлардан ўтказишга ҳаракат қилишади. Бундай қилиш 
нотўғри! Болага ушбу текширув шарт бўлмаслиги мумкин. 
Савол: «Бебош бола» синдромини психологик тест лардан фойдала-
ниб ҳам аниқлаш мумкинми?
Жавоб: Албатта, аниқлаш мумкин. Бироқ психологик тестларни асо-
сий диагностика қуроли сифатида қабул қилмаслик керак. Психологик 
тестлар тиббий текширувларга ёрдам берувчи қўшимча текширув усу-
ли, холос. Бугунги кунда ушбу синдромни тўла аниқлаб берувчи пси-
хологик тест мавжуд эмас. Тўғри ташхис қўйиш учун энг зарур бўлган 
усул – бу врач ва психологнинг кузатуви. Боланинг ақлий ривожлани-
шини аниқлаш учун хорижда кенг тарқалган Векслер шкаласидан фой-
даланилади. Бироқ бу шкала ҳам боланинг хулқ-атворини тўла акс эт-
тириб бера олмайди. 
Савол: Мақтов, эркалаш ва қаттиқ тергаш ёрдам бермас экан, унда 
«Нима қилиш керак ва «Бебош бола» синдромини қандай даволаш мум-
кин?» деган савол туғилиши табиий. 

---

АСАБ ВА РУҲИЯТ
153
Жавоб: Мана шу саволга тўғри жавоб топиш тиббиёт ходимлари ва 
психологлар олдида турган катта муаммодир.
Ақлий ривожланиши яхши бўлса-да, «Бебош бола» синдроми 
аниқланган баъзи болалар мактабда ёмон ўқишади. Бунинг сабаб-
лари диққатнинг суст лиги, дарсни қунт билан эшитмаслик ва хулқ- 
атворнинг ёмонлиги. Шунингдек, уларнинг баъзиларида ёзиш, ҳисоб 
ёки ўқиш каби қобилиятлар суст ривожланган бўлади. Шу сабабли ҳам 
улар дарсни яхши ўзлаштира олишмайди. 
«Бебош бола» синдромини даволашда психоло гик суҳбатларга, пси-
хотерапияда хулқ-атворни кор рекция қилишга қаратилган самарали 
усулларга ур ғу бериш лозим. Бундай психотерапевтик усуллар жуда 
кўп. Уларни танлашда боланинг жинси, ёши ва тафаккур даражаси эъ-
тиборга олинади. 
«Бебош бола» синдромини даволаш баъзан ўта мураккаб кечади, 
айниқса, унинг келиб чиқишида наслий омил аниқланса. Баъзи ҳол-
ларда даволаш самарасиз бўлади ёки психокоррекция даври чўзилиб 
кетганлиги сабабли ота-оналар даволанишни тўхтатиб қўйишади. 
Шунинг учун ҳам хулқ-атвори ўзгарган болаларга мослаштирил-
ган махсус психоневрологик йўналишдаги сиҳатгоҳлар, мактаб лар ва 
меҳрибонлик уйлари мавжуд. Бу жойларда бола даволаниши, ўқишини 
давом эттириши ва яшаши мумкин.