Зардўзлик санъатининг ривожланиши

Zardo`zlik kasbini yoshlarga o`rgatish tarixi
Naqqoshlik, yog`och o`ymakorligi, mis o`ymakorligi, kulolchilik, etikdo`zlik, zargarlik kabi kasblar qatori zardo`zlik kasbi otadan bolaga meros bo`lib kelgan. Aslida zardo`z bo`lgan oilani o`g`il farzandi otasidan zardo`zlikni o`rgangan .O`z navbatida ular o`z bolalariga o`rgatgan. O`zida o`g`li bo`lmasa o`z qarindoshlariga ushbu kasbni o`rgatgan. O`ta begona bolalardan bu kasbning o`ziga xos xususiyatlarini sir saqlashgan. Zardo`zlik kasbi avloddan-avlodga o`tib kelgan va rivojlangan. Bolalarni 10—12 yoshidanoq zardo`zlik kasbiga o`rgata boshlashgan. Ayrim hollarda katta bolalarni ham jalb qilishgan. Ota o`g`lini biror kasbni o`rganishi uchun ustaga olib borishdan faxrlangan. Bu tantana shundan iboratki, bolani ota-onasi va qarindoshlari «bo`y» degan bo`g`irsoq hamda holvaytar qilib ustani oldiga borishgan. Bu pishiriqlar usta bilan birga tanovvul qilinib, bolaning ota-onasi ustaga «bolani go`shti sizni-ki, suyagi bizniki» qabilida usta ixtiyoriga topshirishgan. Usta shogirdlariga hunar o`rgatishdan tashqari uni oziq-ovqat bilan ta`minlagan. Shogirdga darhol kasb o`rgatilmagan. Shogird bir yilgacha ustaning uyida har xil uy yumushlariga qarashgan, suv tashigan, supurib-sidirgan, bozorga borib narsalar xarid qilib kelgan, tikuvchilarga yordam berib yurgan. Bir yildan so`ng unga oddiy tikish sirlarini o`rgata boshlagan. Kasb o`rgatish tekin bo`lgan, bundan tashqari usta bilan ota-ona o`rtasida yozma shartnoma bo`lmagan. Shogirdga mablag` to`lash shart bo`lmagan, hunar o`rgatish muddati ham cheklanmagan.
Zardo`zlik ta`limini o`rgatish muddati 4 yildan 7 yilgacha bo`lib, ayrim qobiliyatli shogirdni 10 yilgacha saqlaganlar. Usta o`zining malakali ishchisidan ayrilishni xohlamagan. Bunday holatda shogird oqsoqolni o`rtaga solib usta tezroq ruxsat berishini yoki haq to`lashini talab qilgan. Shogirdining talabi to`g`ri bo`lsa, unda oqsoqol ustadan shogirdiga oq fotiha berishini yoki unga haq to`lash kerakligini aytgan. Bu haq xalfalarga to`lanadigan puldan kam bo`lgan. Talantli va qobiliyatli shogirdlar o`rtasida norozilik kayfiyati bo`lmasligi uchun usta shogirdlariga ish olishlariga qarshilik qilmagan, lekin usta pulning ko`p qismini o`ziga olib qolgan.
Usta o`z shogirdini o`qish muddati tugaganidan so`ng, uni uyiga yuborish o`ziga xos marosim hisoblangan, marosimni «arvohi pir», «miyon bandon» deb atalgan, ya`ni kasb-hunar homiylarining ruhi qo`llab yursin degan ma`noni bildirgan. Shogird o`z uyiga usta, bobo, oqsoqol poykor va zardo`zlik uyushma a`zolarini taklif qilgan. Ustaga bosh-oyoq sarpo, tugun; bobo, oqsoqol, poykorlarga ham biror narsa berilgan. Shogirdiga usta «shohi mardon haqiga belingga belbog` bog`ladim» deya oq fotiha bergan. Keyin usta shogirdini mustaqil ishlashiga ruxsat bergan. Shunda usta shogirdining kelajakda qiynalmasligi uchun unga qaychi va boshqa narsalar berar edi.
Ba`zi shogirdlar oq fotiha olganlaridan so`ng, iqtisodiy tomondan nochor bo`lsa ustanikida qolib ishlashga ruxsat so`rar, usta esa unga xalfa tarzida haq to`lagan.
Serquyosh O`zbekistonimizga tashrif buyurgan har bir sayyoh Sharqning go`zal xotin-qizlariga qarab ularning haqiqiy san`at ustida ish olib borayotganligidan tasanno aytadi. Zardo`zlik kiyimlari hozirgi kunda xotin-qizlarning milliy kiyimiga aylanib bormoqda. Nafosatga boy o`zbek xotin-qizlari chinakam mehnat qilib, nodir asarlar yaratib zardo`zlik san`atining xazinasiga katta hissa qo`shmoqdalar. Qadimiy va hamisha navqiron san`at turlaridan biri bo`lgan zardo`zlik san`atining kelajagi porloq. Albatta kelajakda ota-bobolarimizdan meros bo`lib qolgan bu san`atni yanada rivojlantirib insonga estetik zavq bag`ishlaymiz .Kelajakda xotin-qizlarimiz boshida oltinday tovlanib turgan chiroyli do`ppilar, oyoqlarida mavj urib turadigan poyafzallar xonadonimizga fayz kiritishiga aminmiz.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.S.Bulatov «O`zbek xalq amaliy bezak san`ati» T., «Mehnat», 1991 yil
2. «Amaliy san`at qisqacha lug`ati» T., Qomuslar bosh tahririyati 1992 yil
3. T.I.Yeryomenko «Sehrli igna» T. «O`qituvchi», 1990 yil
4. M. Mirzaahmedov «Boshlang`ich badiiy naqsh ishlash metodikasi» T., «O`qituvchi» 1996 yil
5. «O`zbekiston milliy ensiklopediyasi» 3-qism T., Davlat ilmiy nashriyoti
6. M.A.Maqsumova «Xalq xunarmandchiligi» Toshkent Nizomiy nomli
TDPU 2007 yil