Zardushtiylik dini va uning muqaddas kitobi “Avesto” haqida. Reja: «Avesto» zardushtiylik dinining muqaddas kitobi. Zardushtiylik dinining shakllanishi

«Avesto» kitobining mazmuni haqida.
Zardushtiylikning paydo bo’lishi eramizdan oldingi 12-10 asrlarga tugri keladi. Aleksandr Makedonskiydan 250 yil oldin yashagan. Uning mukaddas kitobi «Avesto» zardushtga vaxiy kilingan, deb xisoblansa-da, birdan yo’zaga kelgan emas. U bir necha asrlar mobaynida yaratilgan. Zardusht «Avesto» ning qadimiy nusxalarini urganib, tuplab kitob xoliga keltirgan. U 30 ta koxin bilan uch yil davomida «Avesto» ning bilimlarini yigib, bir tizimga solgan. Aslida 21 kitob 30 kismdan iborat bilib, 348 bobga bulingan bulib, bizgacha beshdan ikki kismi yetib kelgan. 12000 xukiz terisiga zarxal xarflar bilan yozdirgan. Iskandar Zulkaynarn( A makedoniskiy) Sharqni bosib olgandan keyin bu kitobni kerakli joylarini tarjima kildirib, kolganini yoktirib yuborganligini kyd etadi Firdavsiy o’z asarlarida. Keyinchalik «Avesto» ning omon kolgan kismi yigilib kitob xoliga keltirilgan.
Avesto mazmuni kuyidagi besh kismdan iborat:

1. 
   Videvdad – 22 bobdan iborat bulib, unda Axura Mazda yerdagi barcha mavjudotning yaratuvchisi ekanligi bayon etiladi va devlarga qarshi kurash qonuni yozilgan.
   
2. 
   Visparad – 24 bobodan iborat bulib, ibratli kushiklardan tashkil topgan va ibodat nomozlari urin olgan. Unda zulmat kuchlariga qarshi kuchlar ham kuylanadi.
   
3. 
   Yasna – 72 bobodan iborat bulib, qurbonlik vaktida aytiladigan kushiklardan tashkil topgan.
   
4. 
   Yasht – 22 kushikdan iborat bulib, zardushtiylik ma‘budalari madxi kuylangan.
   
5. 
   Xordo Avesto – Kichik Avesto – kuyosh, oy va boshka xudo hamda ma‘budalar sharafiga aytilgan ibodat matnlaridan iborat.
   

Zardushtiylik va uning mukaddas kitobi «Avesto» haqida kiskacha ma‘lumot berdik. Bu kitobning kup kismi yo’qorida aytilganidek, Iskandar Zulkarnayn va arablar istilosi davrida yo’qolib ketgan. Bizgacha yetib kelgan nusxasi 1374 yili kuchirilgan bulib, xozirda Daniyaning poytaxti Kopengagendagi hamda Hindistonning Bombey shaxridagi Sharqshunoslik instituti kutubxonalarida saklanib kelinmokda.
Zardushtiylikda ma‘naviyat asosi bo’lgan bilimning kuchiga kattik ishonadi va xar qanday sharoitda ham bilim golib chikadi deb xisoblaydi. Shu ma‘noda yoshlar faqat jismonan bakuvvat bo’lishi yetarli emas, ular teran ma‘rifatli bo’lishi, ma‘naviy komillikka intilishi lozimligi uktiriladi. Shu asosda bu kitobda tabiiy bilimlar, ekologiya, zootexnika, meditsina, falakiyot va jugrofiyaga oid fikrlar mavjudgini kuramiz.
Zardusht o’zi tarixiy shaxs ekanligi ham munozarali. Biz ayrim mualliflar fikriga kushilib, unga tarixiy shaxs sifatida karaymiz. «Avesto» ta‘limotiga kura, olamda ikkita kuch, yaxshilik va yomonlik, yoruglik va zulmat, issiklik va sovuklik kabi karama-qarshi kuchlar mavjud bulib, ular abadiy murosasiz kurashib keladi degan falsafiy fikrlar orkali taraqqiyotning manbai ziddiyatlar ekanligini yoritadi.
Bu dinning ta‘limotiga kura, xudo Axuramazda «Oliy ibtido» dir. U hamma mavjudotni yaratuvchi va boshqaruvchi Oliy rux, ezgulik timsoli. Axuramazdaning olti nafar eng yakin yordamchisi bo’lgan. Bular Voxu-Manax (Ezgu fikr), poda va chorvani boshkargan; Xshatra Varka (munosib kudrat, xokimiyat) ma‘danlarni boshkargan; Sienta Armati (mukaddas shijoat) yerni boshkargan, Xorvatit (salomatlik) suvlarni boshkargan; Amer etat (mangulik) usimliklar dunyosini boshkargan.
Bu kitobda Axriman esa yovo’zlik timsoli sifatida ezgulik va adolatga qarshi nomoyon bulib, u kurgokchilik, ocharchilik, kasallik, jismoniy va ruxiy xalokat olib keluvchi kuch sifatida karalib, korongulik va zulmatdan iborat bo’lgan kurashni tashkil etadi.
Axuramazda butun mavjudlikning ikki oliy ibtidosi – ezgulik va yovo’zlik haqida vaxiy kiladi. Bir-biriga karama-qarshi bo’lgan bu kuchlar xar doim birgalikda mavjud bulib, ular hayot va ulim, osmon va jaxannamni anglatadi. Jaxannam hayotning eng yomon onlaridir. Osmon esa ruxning eng yuksak xolati sifatida gavdalanadi. Borlikdagi yovo’zlik va nomukamallik narsalar va xodisalarning mohiyatidan kelib chikadi. Ularni bartaraf etish esa, istikboldagi ish bulib, iymonli kishilar bu jarayonda faollik kursatishga da‘vat etiladi. Ular Axuramazda yuborgan qonunlar, targibotlar, ugit-nasixatlarga amal kilsalar, ezgulik yovo’zlik ustidan tantana qilib boraveradilar deb xisoblashadi.
Bu ta‘limotda olam karama-qarshilik kurashi asosida kurilgan. Bu xol jismoniy narsalarda yoruglik va zulmat, tirik tabiatdagi hayot va ulim; ma‘naviy olamda ezgulik va yovo’zlik, ijtimoiy hayotda esa adolatli qonunlar bilan qonunsizliklar urtasidagi kurashlarda o’z ifodasini topgan. Yaxshilik va yoruglik kuchlariga Axuramazda boshchilik kiladi. Bu kurashda yoruglikning zulmat, yaxshilikning yomonlik ustidan galabasiga ishonch bildiradi. Zardusht o’zining yuksak ideali hisoblangan Axuramazdaga kupgina savollar bilan murojaat qilib turadi va uning javoblari asosida o’zining odam va olam to’g’risidagi fikrlarini ilgari suradi. Masalan: Zardusht ularga shunday savol beradi: shodlik va baxt makoni kaerda? Axuramazda o’z javobida: u shunday joyki, kishilar u yerda uy joy ko’radilar, ibodatxona barpo etadilar, dexkonchilik va chorvachilik bilan shugullanib, bola chakali bo’ladilar: men xar ikkala kuli bilan fakirona mexnat kiluvchi kishini kullab kuvvatlayman, uning ishiga baror, xosiliga baraka tilayman,- deydi.
Zardushtiylikda odam Ato haqidagi fikrlar va uning tabiatdagi sovukliklardan tirik mavjudotlarni saklab kolishdagi kurashlarida 3000 yildan keyin Zardusht farzandi boshchiligida yovo’zlik timsoli bo’lgan dev Axriman ustidan galaba qilish yoritiladi. Shunigdek, oxiratda uliklar tirilib, o’z kilmishlari haqida xisob berishi kabi fikrlar ham bayon kilinadi