Zangiota tumani xtbga qarashli 7-umumiy o’rta ta’lim maktabi ona tili va adabiyot fani o’qituvchisi Amanova Safargulning “Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplar” mavzusidagi dars ishlanmasi

Zangiota tumani XTBga qarashli 7-umumiy o’rta ta’lim maktabi ona tili va adabiyot fani o’qituvchisi Amanova Safargulning “Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplar” mavzusidagi dars ishlanmasi

,,Mustaqillik” guruhi uchun savollar:

• 1. Qo’shma gap deb qanday gaplarga aytiladi?
• 2. Ergashgan qo’shma gap qismlari qanday vositalar yordamida bog’lanadi?
• 3. Zidlov bog’lovchili bog’langan qo’shma gaplarda qanday mazmun ifoda etiladi?

,,Ma’rifat” guruhi uchun savollar:

• 1. Bog’langan qo’shma gap qismlari qanday vositalar yordamida bog’lanadi?
• 2. Ergashgan qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalardan qaysilari bosh gap tarkibida keladi?
• 3. Bosh gap deb nimaga aytiladi?

,,Muruvvat” guruhi uchun savollar:

• 1. Biriktiruv bog’lovchili bog’langan qo’shma gaplarda qanday mazmun ifoda etiladi?
• 2. Ko’makchili qurilmalar yordamida ergashgan qo’shma gapning qanday turi hosil qilinadi?
• 3. Ergash gap deb nimaga aytiladi?

Mavzu: Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplar

Ergash gap tarkibida qo’llanuvchi kim, nima, qancha, qanchalik, qanday, qayer kabi so’roq olmoshlari va bosh gap tarkibida unga javob bo’lib keluvchi shu, o’sha, shuncha, shunchalik, shunday kabi olmoshlar bir-biriga nisbatan qo’llanganligi, biri ikkinchisini taqazo etganligi uchun nisbiy so’zlar hisoblanadi. Bunda ergash gapning kesimi shart maylidagi fe’llar bilan ifodalanadi.

Nisbiy so’zlar yoki havola bo’laklar

Kim

Nima

Qayer

Qancha

U

O’sha

Shu yer

shuncha

Kimki boshqalar taqdiriga o’z taqdiridek, boshqalar shodligi va qayg’usiga o’z shodligi va qayg’usidek qarar ekan, u chinakam insondir.(M.Ismoiliy)

Kimki boshqalar taqdiriga o’z taqdiridek, boshqalar shodligi va qayg’usiga o’z shodligi va qayg’usidek qarar ekan, u chinakam insondir.(M.Ismoiliy)

• Ilmiy adabiyotlarda nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplar havola bo’lakli ergashgan qo’shma gap deb ham yuritiladi.

Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplarga misollar

Kim birovga chox qazisa, unga o’zi tushadi.

Kimki bo’lsa dilozor, undan el-u yurt bezor.

Qayerda ahillik bo’lsa, o’sha yerda baraka bo’ladi.

Nisbiy so’zlar yordamida ergashgan qo’shma gaplarning quyidagi turlari hosil qilinishi mumkin:

• Ega ergash gapli qo’shma gap: Kim yaxshi o’qisa, o’sha maqsadiga yeta oladi.
• Kesim ergash gapli qo’shma gap:Kim g’olib chiqsa ,yutuq o’shaniki bo’ladi.
• Aniqlovchi ergash gapli qo’shma gap: Kim yaxshi xulqli bo’ladi,uning do’stlari ham ko’p bo’ladi.
• To’ldiruvchi ergash gapli qo’shma gap: Kimki bo’lsa dilozor, undan el-u yurt bezor.
• Hol ergash gapli qo’shma gap: Qayerda tartib-intizom bo’lsa, o’sha yerda ish unumli bo’ladi.

Mustahkamlash. Quyida berilgan nisbiy so’zlar asosida gap tuzing

• Nima …………, shu………..
• Kim…………….., u ………….
• Qanday ………, shunday………..
• Qanchalik ……., shunchalik…