Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

Qaysi yo‟l bilan tushuntirish yetkazilgan va ma‟no ifoda 
qilingan bo‟lsa , u o‟rindagi bayon o‟shadir
‖
43
deydi. Muloqot vositasi sifatida til asosiy 
vazifador deb hisoblansada, u bilan birga yordamchi balki til ifoda eta olmaydigan vositalar 
ham bor. Tana tili og'zaki bo'lmagan kanal orqali amalga oshiriladigan barcha aloqa 
jarayonlarini anglatadi. Bu odatda salomlashganimizda, o‗tirganimizda yoki turganimizda 
ishlatadigan ―belgilar‖ni o‗z ichiga oladi. Bu, shuningdek, odamlarning his-tuyg'ularini 
42
.“Tafsiri Hilol”, Muhammadsodiq Muhammadyusuf
“Sharq” nashriyot-matbaasi.Toshkent.2001 
43
ه ملاسلا دبع،ت،ظحاجلا رحب نب رمع نامثع ًبلأ نٌٌبتلا و ناٌبلا
رصم،ركفلا راد،نورا
67
/
1

---

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
506 
ifodalash uchun ongsiz ravishda yuzlaridan qanday foydalanishlari, ko'z bilan aloqa 
qilishlari, boshqalarni qanday tinglashlari, qanday nafas olishlari, boshqalarga qanchalik 
yaqin turishlari va boshqalarga qanday teginishlarini o'z ichiga oladi. Tana tilining bosimi, 
ayniqsa, odatda tana tili bo'lgan hissiy vaziyatlarda sezilishi mumkin so'zlardan ustun turadi. 
Tana tili ba‘zan hissiyotlar va fikrlarning gapdan ko‘ra to‘g‘riroq va kuchliroq ifoda 
uslubi hisoblanadi. Hattoki, yolg‘onni fosh etishi mumkin. Ba‘zi insonlarning xatti-
harakatlaridan maqsadlari tushunilsa-da, so‘zda aldashga urinadilar. Mana bu holatlarda 
tana tili nutqdan ko‘ra rostgo‘yroq bo‘ladi. Masalan, bir kishini qo‘l va oyoqlarni 
qaltirayotganini ko‘rib va undan nega qo‘rqayotganini so‘rasangiz ― Men qo‘rqmayapman‖ 
deya javob beradi. 
Tana tili muhim aloqa vositasi hisoblanadi. Masalan, askarlar orasida o‘zaro 
suhbatlashishda yoki sirlarni saqlashda keng foydalaniladi
44
. Undan ham muhimroq o‘rnini 
zikr qiladigan bo‘lsak, kar insonlarning ehtiyojlarini tushunishda yordam beradi. Sababi, 
ular bu tildan boshqasini bilmaydilar. Holbuki, tana tili inson hayotida ishlatgan eng birinchi 
tili hisoblanadi. Masalan, go‘daklar bizning so‘zimizni anglab unga ko‘ra harakat qiladigan 
darajaga yetguniga qadar ishoralarimiz bilan amalga oshirgan ishlari talaygina bo‘ladi. Va, 
ularning tillari chiqib o‘z fikrlarini tushuntirgunlariga qadar har bir go‘dak o‘ziga xos imo-
ishoralari bilan maqsadlarini ifoda eta boshlaydilar. Aynan mana shu nuqtadan ma‘lum 
bo‘ladiki tana tili ko‘p holatlarda muayyan ishoralarga tayanmaydi, balki har bir millatning 
o‘ziga xos noverbal ko‘rinishlari mavjud. Albatta, soqovlor va harbiy hodimlarning tana 
tillari mushtarak bo‘lishi mumkin. Tana tilining hayotimizdagi o‘rni biz o‘ylaganimizdan 
ko‘ra kattadir. Tana tili tana a‘zolari harakati va imo-ishoralar orqali fikrlarni, hayollarni va 
hissiyotlarni yetkazadigan vosita hisoblanadi. 
Arab tilida tana tili " 
ِذَظَجْنا ُخُغُن " yoki " ِىْظ ِجْنا ُخَغُن " deb ataladi. Ma‘lumki, tana tili ُخُغُن "
" ِذَظَجْنا ikki qismdan tashkil topgan birikmadir. Lug‘at kitoblariga murojaat qiladigan 
bo‘lsak, ― خُغُن ― so‘zi ― har bir qasm o‘z maqsadlarini u ila ifodalaydigan ovozlar‖
45
. Ibn 
Jinniy esa bu so‘zga ― har bir qavm o‘zining maqsadlarini ifodalaydigan narsa‖ deya ta‘rif 
beradi. Bu ta‘riflardan ayon bo‘ladiki خَغُن ma‘nolar yetkazadigan vositadir. Bu yetkazishlik 
ovozda bo‘ladimi yoki ishora bilanmi yoki belgilar bilan bo‘ladimi bir xil. Endi, tana 
so‘zining lug‘aviy ma‘nosi haqida gaplashamiz. Tana arab tilida ― ذَظَج ― , ― ىْظ ِج ― so‘zlari 
bilan ifodalanadi. ― ىْظ ِج ― so‘zining lug‘aviy ma‘nosi ― bir narsaning yig‘ilishiga, 
shakllanishiga aytiladi. Ya‘ni inson yoki hayvonning badani va uning a‘zolari birlashishiga 
nisbatan ishlatiladi. Qur‘oni Karimda ― ىْظ ِج ― so‘zini tiriklar haqida habar berilganda 
kelganini va ― ذَظَج ― so‘zini esa jonsiz tanaga nisbatan ishlatilganini ko‘rishimiz mumkin.