Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
388 
мавсумий байрамларнинг кўплиги ҳам асосий туртки бўлган. Масалан ҳозирги кунга 
қадар ишлатилиб келаѐтган турли чолғу асбоблар:ноғора. Карнай, най, ҳуштак кабила 
ўтмишда маълум бир жанг, ов, зироат каби мавсумларда кенг ишлатилган. Мусиқий 
асбоблар рақс ижроси билан ҳам боғлиқ бўлган. Қадимий созларни санаб 
ўтарканмиз,аксарият замонамиз созандалари томонидан қўлланиб келинаѐтган созлар 
узоқ ўтмишдан бизга меросдир. Қадимий торли созлардан бири - Уд ҳисобланади. Уд 
– шарқ халқлари орасида энг кўп тарқалган чолғу асбоблардандир. Уд созини 
эрамизнинг 1-асрига оид Айритом, Холчаѐн археологик деворий фреска 
топилмаларида кўришимиз мумкин. Сознинг қадимийлигига жуда кўплаб 
ттопилмалар: нумизматика тангалари, кулолчиликдаги тасвирлар ҳам исбот бўла 
олади. Милодий 930-йили зарб этилган кумуш тангаларда Уд чалаѐтган ҳалифа 
тасвирини учратиш мумкин. Эрамизнинг 1-асрига оид Афросиѐб фреска безакларида 
эса уд чалаѐтган созанда фигуралар ҳам жуда эътиборлидир. Бу қадими сўғд сози 
эканлигига, мусиқий чолғу санъати ривож топганлигидан далолат беради. Ушбу Уд 
сози севимли бўлиб, купгина шарқ ва ҳаттоки ғарб мамлакатлари халқлари орасида 
кенг тарқалганлиги шубҳасиздир. Уд ғарб мамлакатларига француз тилида – Luth, 
испан тилида – Laud, немис тилида – Laute номи билан кириб борган. Сўғд сози – уд
қадимда бар-бат (ўрдак шаклини эслатганлиги учун шу ном билан аталган) номи 
билан ҳам машҳур бўлган. Махмуд Қошғарий ушбу созни туркий халқлар орасида 
кенг тарқалганлиги хусусида батафсил маълумот бериб ўтган. 
Уд сози кейинчалик бошқа торли созларнинг яратилишига ҳам асос бўлган. 
Шакл ва кўринишини ўзгартирган бошқа шарқ торли созлари бунга мисоб бўла 
олади. XVIII-аср Хитой ва Япон миниатюраларида уд созига жуда ўхшаш торли 
созларни учратиш мумкин. 
Зарб ва пуфлаб чалинадиган созларимиз ҳозирги кунга қадар ижро этилиб 
келинмоқда.. Айниқса тўй ва байрамларни карнай, ноғора ва сурнайсиз тасаввур этиш 
қийин. Шуни айтиш жоизки карнай ўтмишда жанг ва ов саҳналарида, ―Фармони 
олий‖ни халққа етказишда, оммани бир жойга йиғишда, жар солишда кенг 
ишлатилган. 
Одатда чолғу асбоблари ўрик, тут ва ѐнғоқ каби мевали дарахтлардан ясалади. 
Бугунги кунга қадар анъанавий техник усуллар сақлаб қолинган. Муомаладан 
аллақачон чиқиб кетган анъанавий мусиқий асбобларимиз: сато, уд, рубоб кабилар 
Тошкентлик усто Усмон Зуфаров ва унинг авлоди давомчилари (ўғиллари) 
Тўхтамурод Зуфаров томонидан қайта тикланиб, бу бой меросни халқимизга 
уларнинг сеҳрли қўллари орқали етказиб келинмоқда.