Zamonaviy qurilish materiallari va konstruksiyalari

 
7.1. Ko‘pchitilgan vermikulit 
Ko‘pchitilgan vermikulit – tabiiy tog‘ jinsi vermikulitni 1000-1100
0
S 
haroratda pishirib ko‘pchitish yo‘li bilan olinadi. Ko‘pchitilgan 
vermikulitning o‘rtacha zichligi donador zarralarning o‘lchamlariga 
bog‘liq bo‘lib 80 dan 400 kg/m
3
gacha boradi, issiqlik o‘tkazuvchanligi 
0,05 dan 0,9 Vt/m
0
K 
(32–rasm). 
32- rasm. Ko‘pchitilgan vermikulit. 
Ko‘pchitilgan vermikulit tabiiy vermikulitni 900-1200
0
S haroratda 
kuydirib olinadi. Bunday to‘ldiruvchilarning hajmi termik ishlov berish 
paytida 10-20 barobar kattarishi natijasida, uyma zichligi juda kichik 
bo‘ladi. 
Yengil to‘ldiruvchilar o‘lchamlari, uyma zichligi, g‘ovakligi va 
boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha shu materiallarga tegishli texnik 
talablarni qoniqtirishi kerak. O‘lchamlari bo‘yicha yengil to‘ldiruvchilar, 
xuddi zich to‘ldiruvchilarga o‘xshab, yirik va mayda turlarga bo‘linadi. 
Yirik to‘ldiruvchilarning o‘lchamlari 5-40 mm bo‘lib, ularga yengil 
shag‘al yoki chaqiq tosh kiradi. G‘ovak shag‘al yoki chaqiq tosh quyidagi 
o‘lchamdagi donalarga bo‘linadi: 5-10; 10-20; 20-40 mm. Mayda 

---

67 
to‘ldiruvchilarning o‘lchamlari 5 mm dan kichik bo‘lib, ularga yengil 
qumlar kiradi. Yengil qumlar ikki xil donadorlikda bo‘ladi. Mayda 
qumlar donalarining o‘lchamlari 1,2 mm dan kichik, yirik qumlarniki esa 
1,2-5 mm oralig‘ida. 
Uyma zichligi bo‘yicha g‘ovak to‘ldiruvchilar quyidagi markalarga 
bo‘linadi: 100, 150, 200, 250, 300, 350, 400, 500, 600, 700, 800, 900, 
1000, 1100, 1200. 
G‘ovak to‘ldiruvchilar aralashmasining bo‘shlig‘i yirik va mayda 
to‘ldiruvchilarning donadorlik tarkibiga bog‘liq. Yirik va mayda 
to‘ldiruvchilarning nisbiy miqdorini kamaytirish mumkin. Bu esa yengil 
beton tarkibiga ishlatiladigan sement miqdorini tejashga va betonning 
texnik xossalarini yaxshilashga olib keladi.
Yengil 
temirbeton 
qurilmalarda 
ishlatiladigan 
g‘ovak 
to‘ldiruvchilarning tarkibidagi suvda eruvchan sulfat kislotasi tuzlarining 
(SO
3
nisbatan hisoblanganda) miqdori to‘ldiruvchining massasiga 
nisbatan 1% dan oshmasligi kerak. 
G‘ovak yirik to‘ldiruvchining asosiy xossalaridan biri bo‘lgan 
mustahkamligi po‘lat silindrda donalarni ezib aniqlanadi.